Hekatomba na osi czasu

Październik–grudzień 1939

Zbrodnia pomorska – Zajączek

Data zbrodni:

• październik–grudzień 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• lasy wokół osady Zajączek koło Skórcza (pow. starogardzki, woj. pomorskie).

Ofiary:

• 143 rozstrzelanych Polaków i Żydów znanych z nazwiska – mieszkańców powiatu starogardzkiego, aresztowanych we wrześniu 1939 r. i przetrzymywanych w tymczasowym obozie dla internowanych w Skórczu. Wśród ofiar byli m.in. księża, nauczyciele oraz pensjonariusze skórczewskiego Domu Ubogich.

Sprawcy:

• niemiecka żandarmeria, niemieccy mieszkańcy powiatu starogardzkiego – bojówkarze inspektoratu V (Starogard/Preußisch Stargard)VolksdeutscherSelbstschutzWestpreussen (pod dowództwem oficera SS Josefa Meiera).

Okoliczności zbrodni:

już 3 września 1939 r., w dniu zajęcia Skórcza przez Wehrmacht, uaktywnili się członkowie miejscowego Selbstschutzu, którzy w ramach tzw. Intelligenzaktionprzystąpili do rozprawy z polskimi sąsiadami, przy czym – podobnie jak w innych gminach i powiatach województwa pomorskiego – przyczynami aresztowań były zarówno przynależność do lokalnych elit społecznych, jak i sąsiedzkie spory,porachunki sprzed wojny oraz chęć przejęcia majątku ofiary. Zatrzymanych Polaków umieszczano początkowo w więzieniu w Starogardzie, jednak ze względu na jego szybkie przepełnienie niemiecka żandarmeria zorganizowała 10 września 1939 r. tymczasowy obóz zlokalizowany na terenie tartaku w Skórczu przy ul. Pomorskiej. W obozie przebywało jednorazowo nie więcej niż 100 osób. 12 października umieszczono w nim 70 nauczycieli, podstępnie aresztowanych w Lubichowie koło Skórcza. Część z nich po tygodniu wywieziono do więzienia w Starogardzie; stamtąd 20 października 1939 r. trafili do miejsca egzekucji w Lesie Szpęgawskim. W okresie od października do grudnia 1939 r. część osadzonych w skórczewskim obozie wywożono do położonych ok. 1,5 km na zachód od obozu lasów w pobliżu osady Zajączek i tam rozstrzeliwano. Zwłoki grzebano w sześciu dołach śmierci. Zamordowani pochodzili z miejscowości położonych w powiecie starogardzkim (Skórcz, Bobrowiec, Bukowiny, Czarnylas, Drewniaczki, Grabowiec, Kasparus, Leśna Jania, Osiek, Pączewo, Pinczyn, Wielki Bukowiec, Wolental).

Warte odnotowania:

wśród ofiar zbrodni było m.in. dwóch nauczycieli (Józef PrzewrockizWolentala, stracony prawdopodobnie 21 października 1939 r.;Jan Kurowski z Czarnegolasu, zgładzony prawdopodobnie 27 października 1939 r.) oraz 12 pensjonariuszy Domu Ubogich w Skórczu.

Bibliografia:

Kubicki M., Las Zajączek 1939–1945. Niemiecka zbrodnia na Pomorzu Gdańskim z lat II wojny światowej, Gdańsk–Warszawa 2023.

Kubicki M., Zbrodnia w Lesie Szpęgawskim 1939–1940, Gdańsk–Warszawa 2019.

Wardzyńska M., Był rok 1939.Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009.

W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanejPolsce 1939–1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, M. Przegiętka, Warszawa 2021.

Autor: Bartosz Januszewski