Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• październik-listopad 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Wysoka koło Piły (przedwojenny powiat wyrzyski) tzw. Góry Wysockie.

Ofiary:

• polska ludność cywilna, miejscowa elita społeczno-polityczna, członkowie Polskiego Związku Zachodniego i innych organizacji podkreślających polskość tych ziem. 21 X 1939 r. zamordowano 12 osób, zaś  23 listopada 1939 r. 7 osób.

Sprawcy:

• obywatele polscy niemieckiego pochodzenia – członkowie paramilitarnej organizacji Selbstschutz Westpreussen. W latach 60. XX wieku w RFN podjęto śledztwo w sprawie zabójstwa 19 Polaków w Wysokiej, przesłuchano 4 sprawców, którzy nie przyznali się do winy. Prokuratora umorzyła śledztwa w 1963 r. Nikt za mord w Wysokiej nie poniósł odpowiedzialności karnej.  

Okoliczności zbrodni:

Wysoka został zajęta przez Wehrmacht już 1 września. Zaraz potem powstały niemieckie bojówki złożone z miejscowych Niemców. Polacy byli zatrzymywani najczęściej w swoich domach przez niemieckich sąsiadów i zabierani do magistratu, gdzie ich bito i przesłuchiwano. Później ich wypuszczono by następnie po kilku dniach ponownie zatrzymać i zabrać na miejsce egzekucji w Górach Wysokich. Przed rozstrzelaniem bito więźniów po czym spychano ich do wykopanego rowu i tłuczono kolbami karabinów i łopatami. 

Warte odnotowania:

„Protokół  śmierci”

Część akt Selbstschutzu odnaleziono po wojnie w jego siedzibie w Wysokiej w powiecie wyrzyskim, mieszczącej się w byłej restauracji zamordowanego Palmariusza Bederskiego. Rodziny kilku pomordowanych odnalazły protokoły dotyczące swoich bliskich i sporządziły odpisy. Oryginalne dokumenty zostały przekazane milicji i zaginęły. Jeden z protokołów miał następującą treść: „Palmariusz Bederski z Wysokiej jest prawdopodobnie osobą najbardziej aktywną w nienawiści do niemczyzny. Wszędzie brał czynny udział tam, gdzie planowane były akcje przeciw Niemcom. W jego restauracji były przygotowywane działania przeciw Niemcom i to on też je przeprowadzał. Palmariusz Bederski był honorowym obywatelem Wysokiej i pełnił funkcję kierowniczą w Związku Zachodnim i innych organizacjach. Bederski jest powstańcem i radnym w Wysokiej”. 

„Wieczny odpoczynek”

Najstarszą ofiarą zbrodni w Wysokiej była 73-letnia Polka żydowskiego pochodzenia – Jadwiga Kirschtein – właścicielka manufaktury. Podczas ekshumacji w lipcu 1945 r. jej ciała nie ekshumowano (Żydówka nie mogła spocząć na cmentarzu katolickim). Zwłoki zakopano z powrotem w miejscu, w którym je znaleziono. Prawdopodobnie spoczywa tam do dziś. 

Źródła:

A. Kuligowska, Der Volksdeutche Selbstschutz w Wysokiej. Zbrodnia jako fakt źródłowy [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienie, red. I. Mazanowska, T.S. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016.

Autor: Tomasz Ceran