Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:  

• 1939

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• strzelnica i teren za cmentarzem ewangelickim w Wyrzysku.

Ofiary:

• polska ludność cywilna, mieszkańcy Wyrzyska i okolice, lokalna elita społeczno-polityczna. Po wojnie ekshumowano 26 ciał ofiar. 

Sprawcy:

• Niemcy etniczni – obywatele polscy niemieckiego pochodzenia – członkowie Selbstschutzu z Wyrzyska. Głównym  sprawcą kierowniczym zbrodni był ślusarz Erich Walter Wirth komendant Selbstschutzu i więzienia w Wyrzysku, od 1940 r. członek SS. Po wojnie uniknął pociągnięcia do odpowiedzialności karnej. 

Okoliczności zbrodni:

Polska ludność była zatrzymywana przez członków Selbstschutzu i trafiała do miejscowego więzienia. Tam była bita i przesłuchiwana. Zarzucano jej postawę antyniemiecką przed wojną i dopuszczenie się zbrodni na Volksdeutschach. Z więzienia Polacy byli zabierani na miejską strzelnicę i cmentarz ewangelicki i tam rozstrzeliwani. Ekshumowane zwłoki wykazały, że morderstw dokonano uderzeniami kolbą w głowę, strzałami rewolwerowymi z tyłu głowy przez oczy lub usta. 

Warte odnotowania:

1 września

Przed wojną ludność niemiecka stanowiła około 25 proc. wszystkich mieszkańców powiatu wyrzyskiego. W Wyrzysku w 1939 r. mieszkało 1620 Polaków (87,5%) i 230 Niemców. Stosunki między Polakami i Niemcami układały się poprawnie, nie doszło jednak do głębszej asymilacji. Niemcy żyli nie z Polakami, ale raczej obok nich. Wojska niemiecka wkroczyły do Wyrzyska, oddalonego od granicy polsko niemieckiej o 18 km, już 1 września 1939 r. około godzin 11.00. Duża część Polskiej ludności uciekła, ale po kilku dniach wróciła do miasta.  Miejscowi Niemcy zaraz po wkroczeniu do miasta przystąpili go masowej grabieży polskich sklepów i mieszkań. 

Źródła:

- L. Janicki, Okupacyjne dzieje Wyrzyska [w:] Dzieje Wyrzyska, red. S. Sierpowski, Poznań 1999.

Autor: Tomasz Ceran