Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• W nocy z 23 na 24 czerwca 1941 r.

 

 

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Do 1939: Rzeczpospolita Polska, powiat Oszmiana, województwo wileńskie; 1941 -1944 Komisariat Rzeszy Ostland, Generalny Komisariat Białorusi; 1945 – 1991 Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka; 2021 Republika Białorusi, obwód grodzieński.
  
  Pochodzący jeszcze z czasów carskich obiekt więzienny NKWD nr 27 w Oszmianie, mieścił się przy ulicy Piłsudzkiego.

 

Ofiary:

• W okresie okupacji radzieckiej od września 1939 do czerwca 1941 r. osadzonych w nim było 268 osób (116 osób pozostawało do dyspozycji NKGB, 34 osoby do dyspozycji NKWD, 45 dla organów bezpieczeństwa, sądów i prokuratur, dodatkowo w więzieniu przebywały 73 osoby skazane).

 

 

Sprawcy:

• Nieustaleni z nazwiska funkcjonariusze NKGB i NKWD.

 

 

Okoliczności zbrodni:

W nocy z 23 na 24 czerwca 1941 r. w piwnicach budynku starostwa powiatowego w Oszmianie funkcjonariusze NKWD zamordowali 52 więźniów politycznych (w tym również Polaków) osadzonych w więzieniu NKWD numer 27, usytuowanym przy ul. Piłsudskiego. Pozostałych 216 więźniów z ogólnej liczby uwięzionych 268 przygotowano do ewakuacji w głąb ZSRR.

 

 

Warte odnotowania:

Obiekt więzienny składał się z czterech parterowych, drewnianych podpiwniczonych budynków otoczonych wysokim drewnianym płotem z wieżyczkami strażniczymi. Jedne z budynków w okresie międzywojennym przeznaczony był na kaplice więzienną.

Okna jeszcze w okresie okupacji radzieckiej zostały zabite blindami, co powodowało niezwykły zaduch w celi.

Karcer stanowiła wąska cela mająca wysoko umieszczone okno, pozbawione szyb, gdzie podłoga często była zalewana wodą, a do spania służyła skrzynia popularnie zwana „trumną”.

W dniu 24 czerwca 1941 r. o godzinie 15.00 wkroczyła do Oszmiany 20 dywizja pancerna zmotoryzowana, a 28 czwerwca o godzienie 5:00 7 dywizja pancerna. W połowie lipca 1941 r. Niemcy nakazali zebrać się wszytskim Żydom na jednym z placów miejskich. Wybrali wówczas część mężczyzn i wywiewżli ich do Lidy. Na poczatku sierpnia zebrali ponownie ok. 1200 osób narodowości żydowskiej na rynku. Wśród nich było wiele osób chorych i kalekich, zaczeli się nad nimi znęcać, a potem wywieźli ich 2 kilometry za miasto do wsi Bartla i tam ich rozstrzelali.

 

 

Bibliografia:

Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku

Bundesarchiv Freiburg

Bundesarchiv Ludwigsburg

M.Tomkiewicz, Zbrodnia w Ponarach 1941-1944, Warszawa 2008

M.Tomkiewicz, Więzienie na Łukiszkach w Wilnie 1939-1953, Warszawa 2018.

M. Wardzyńska, Sytuacja ludności polskiej w Generalnym Komisariacie Litwy czerwiec 1941 – lipiec 1944, Warszawa 1993

Drogi śmierci. Ewakuacja więzień sowieckich z Kresów Wschodnich II Rzeczpospolitej w czerwcu i lipcu 1941 r., red. K. Popiński, K. Kokurin, A. Gurjanow, Warszawa 1995

F. Sielicki, Losy mieszkańców Wileńszczyzny w latach 1939–1946.Okupacja sowiecka i niemiecka, wywózki, partyzantka, repatriacja, Wrocław 1994.

 

Autor: Monika Tomkiewicz