Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• 30 września – 9 październik 1939

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• rowy strzeleckie pozostawione przez Wojsko Polskie w pobliżu leśniczówki Tryszczyn koło Bydgoszczy

Ofiary:

• polska i żydowska ludność cywilna, inteligencja, kupcy, rzemieślnicy przede wszystkim mieszkańcy przedwojennej Bydgoszczy. Po wojnie dzięki zeznaniom Henryka Bolcka leśniczego z Tryszczyna odnaleziono i wydobyto zwłoki blisko 700 ofiar zamordowanych w 1939 r,, w protokołach ekshumacyjnych przy 233 z nich (34 proc.) znajduje się adnotacja, że czaszka została „zupełnie rozbita”, „zupełnie strzaskana” lub „w drobnych ułamkach kostnych”. Tylko kilkanaście osób udało się zidentyfikować. 

Sprawcy:

• specjalna grupa operacyjna niemieckiej Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa Einsatzkommando 16, obywatele polscy niemieckiego pochodzenia - członkowie bydgoskiego Selbstschutzu. Wszyscy sprawcy mordu w Tryszczynie uniknęli pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na czele z dowódcą oddziału EK16  Jakobem Lölgenem, który został uniewinniony przez sąd zachodnioniemiecki w latach 60. XX wieku. 

Okoliczności zbrodni:

większość osób zamordowanych w Tryszczynie przetrzymywana była w największym przejściowym więzieniu w Bydgoszczy, które funkcjonowało w koszarach 15 Pułku Artylerii Lekkiej przy ul. Gdańskiej. Następnie były one wywożone ciężarówkami w pobliże leśniczówki i pędzone pieszo. W okopach ludzie musieli położyć się twarzą do ziemi, potem zabijano ich strzałem w tył głowy. Rannych dobijano kolbami karabinów i łopatami.

Informacje dodatkowe:

Adwokat i harcerka

W Tryszczynie zamordowano znanego bydgoskiego adwokata Henryka Galube wraz z żoną Hanną Galubą, działaczką harcerską. Spośród praktykujących adwokatów bydgoskich w czasie wojny śmierć poniosło 24 proc., toruńskich – 25 proc., a włocławskich – 37,5 proc. Adwokaci z Włocławka byli głównie narodowości żydowskiej. W całej okupowanej Polsce zginęło około 4500 adwokatów, czyli 56 proc. wykonujących zawód w 1939 r.

„Historia ciągle żywa”

W 2009 r. w Tryszczynie przeprowadzono badania archeologiczne w trakcie których wydobyto ponad 2 tys. fragmentów kości oraz liczne rzeczy osobiste ofiar. Rok później odbył się ich uroczysty pogrzeb.

Źródła: 

- R. Grochowski, Cmentarz ofiar terroru hitlerowskiego z okresu II wojny światowej, tablica w Tryszczynie.

- Z. Kołakowski, Zapomniana zbrodnia w Tryszczynie, Bydgoszcz 2003.

Autor: Tomasz Ceran