Hekatomba na osi czasu

20 października 1939

Tczew – Zbrodnia pomorska

 

Data zbrodni:

• 20 października 1939 r.

 

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• tymczasowy obóz dla internowanych na terenie koszar Batalionu Strzelców WP przy ul. Wojska Polskiego w Tczewie.

 

Ofiary:

17 kapłanów katolickich, wykładowców Wyższego Seminarium Duchownego (WSD) i Collegium Marianum w Pelplinie:

• Juliusz Bartkowski, prałat katedry pelplińskiej;
• Jan Bistram, wikariusz katedry pelplińskiej;
• Jerzy Chudziński, redaktor naczelny czasopisma „Pielgrzym”;
• Augustyn Dziarnowski, sekretarz generalny Papieskiego Dzieła Misyjnego;
• Józef Grajewski, kapłan katedry pelplińskiej;
• Jan Jankowski, sekretarz kancelarii Kurii Diecezjalnej;
• Paweł Kirstein,dyrektorCollegium Marianum;
• Paweł Kurowski, kanonik katedry pelplińskiej;
• Alojzy Lewandowski, sekretarz Akcji Katolickiej w diecezji chełmińskiej;
• Bolesław Partyka, kanonik katedry pelplińskiej;
• dr Maksymilian Raszeja, profesor pelplińskiego WSD;
• Józef Rozkwitalski, doktor teologii i rektor pelplińskiego WSD;
• Franciszek Różyński, profesor pelplińskiego WSD;
• Walter Schütt, kanclerzKuriiDiecezjalnej;
• Juliusz Sielski, profesor Collegium Marianum;
• Jan Wiśniewski, dyrygent katedralny;
• Jan Zaremba, profesor Collegium Marianum.

 

Sprawcy:

• bojówkarze VolksdeutscherSelbstschutzWestpreussen, funkcjonariusze SA i SS, komendant tczewskiego obozu sierż. SS Erwin Martens, szef tczewskiego Gestapo Hans Georg Wolff.

 

Okoliczności zbrodni:

20 października 1939 r. członkowie Inspektoratu V (Starogard/Preußisch Stargard)VolksdeutscherSelbstschutzWestpreussen (pod dowództwem oficera SS Josefa Meiera) aresztowali wszystkich 22 pelplińskich duchownych – profesorów tamtejszego Wyższego Seminarium Duchownego iCollegium Marianum. Po rewizji 17 z nich pognano do leżącego nieopodal miasta Lasku Bielawskiego, gdzie nakazano im wykopać groby. Ze względu na możliwą obecność osób postronnych odstąpiono od egzekucji;przy wtórze bicia kolbami i szczucia psami zapędzono kapłanów z powrotem do Pelplina, gdzie niedaleko dworca kolejowego załadowano ich na ciężarówki oraz powieziono na teren prowizorycznego obozu na terenie koszar WP w Tczewie. Ofiary umieszczono w piwnicach obozu,gdzie przez następnych kilka godzinoprawcy znęcali się nad nimi. Wieczorem wszyscy pojmani zostali rozstrzelani na terenie koszar, prawdopodobnie przez oddział Selbstschutzu.

 

Warte odnotowania:

spośród 22 pojmanych profesorów pelplińskich 3 zostało tego samego dnia rozstrzelanych we wsi Wola pod Pelplinem (ks. Jan Bogdański, salezjanin, wykładowca języka łacińskiego w WSD i Collegium Marianum; ks. Teodor Borowski, proboszcz parafii Wielki Garc k. Pelplina; ks. Alojzy Deja, profesor Collegium Marianum) – prawdopodobnie sprawcy nie zdążyli dołączyć ich do transportu kapłanów wywiezionych na teren koszar tczewskich. Dwóch innych pojmanych wyłączono z akcji eksterminacyjnej (ks. Konstantyn Dominik, biskup pomocniczy diecezji chełmińskieji były rektor WSD, ks. Franciszek Sawicki, profesor filozofii WSD). Egzekucje z 20 października 1939 r. stanowiły apogeum tzw. pelplińskiej krwawej niedzieli.

 

Bibliografia:

Jastrzębski W., Sziling J.,Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945, Gdańsk 1979.

Kubicki M., Zbrodnia w Lesie Szpęgawskim 1939–1940, Gdańsk–Warszawa 2019.

RychertI., Eksterminacja ludności Tczewa oraz powiatu tczewskiego w latach 1939–1942 w świetle wybranych przykładów z dokumentów Okręgowej Komisji Ścigania Zbrodni Hitlerowskich w Gdańsku [w:] Wyniszczyć – wypędzić – wynarodowić. Szkice do dziejów okupacji niemieckiej na Kaszubach i Kociewiu (1939–1945), red. G. Berendt, Gdańsk 2010.

Wardzyńska M., Był rok 1939.Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009.

W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanejPolsce 1939–1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, M. Przegiętka, Warszawa 2021.

 

Autor: Bartosz Januszewski