Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• 17 września 1939 r. 

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Szamocin - miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie chodzieskim (również w okresie okupacji niemieckiej). Las przy drodze do Margonińskiej Wsi. 

Ofiary:

• Jan Betański i Bronisław Barczyński – rolnicy z Szamocina.

Sprawcy:

• Miejscowy Niemiec Willi Lüdtke, który już przed wojną był wrogo nastawiony do ludności polskiej, dając temu niejednokrotnie publicznie wyraz. Motywowany nienawiścią rasową wyrażał się często obelżywie o narodzie polskim. W związku ze swoją postawą skazano go przed wybuchem wojny decyzją Sądu Grodzkiego w Margoninie na pozbawienie wolności. Po 1 września 1939 r. został wraz z innymi więźniami ewakuowany i powrócił do Szamocina. Ze względu na to, że Lüdtke po 1945 r. od dawna nie przebywał na terenie Polski i miejsce jego pobytu nie zostało ustalone, śledztwo Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Poznaniu zawieszono w czerwcu 1978 r.

Okoliczności zbrodni:

Po powrocie z ewakuacji pokrzywdzeni zostali aresztowani przez niemiecką żandarmerię, dotkliwie pobici i osadzeni w służącym jako więzienie budynku Ratusza w Szamocinie 17 września 1939 r. Następnie zostali wyprowadzeni przez Lüdtkego i niezidentyfikowanego żandarma do lasu przy drodze do Margonińskiej Wsi i tam zastrzeleni z karabinu. Zwłoki Betańskiego i Barczyńskiego zostały przysypane cienką warstwą piasku, a później ukryte w innym miejscu. Nie zostały znalezione do dzisiaj. Oprócz motywów rasowych przyczyną mordu była chęć zemsty na dwóch polskich rolnikach, którzy przed wojną występowali jako świadkowie przed sądem w Margoninie w sprawie karnej przeciwko Lüdtkemu. Ten ostatni należał do lokalnej grupy Selbstschutzu Posen, paramilitarnej organizacji, dowodzonej przez funkcjonariuszy SS, skierowanych na te tereny z III Rzeszy.

Warte odnotowania:

W Szamocinie Niemcy sprawowali władzę już w połowie września 1939 r. Nasiliła się odtąd wroga działalność wobec tamtejszych Polaków, których pozbawiano wolności, własności, a nierzadko i życia, załatwiając w ten sposób osobiste porachunki sięgające okresu przedwojennego. Betański i Barczyński nie udzielali się politycznie, a z miejscowymi Niemcami nie mieli bezpośrednich zatargów. 

Źródła:

Bundesarchiv Ludwigsburg (dalej BAL), 162/18962, Akta śledcze Centrali Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu w sprawie rozstrzelania 2 lub 3 polskich cywilów 17.9.1939 w Szamocinie, powiat Chodzież/Kraj Warty, w akcie zemsty przez członków Selbstschutzu i żandarmerii, 1979–1981.

OKP. I Ds. 8/71, Sprawozdanie ze śledztwa OKBZH w Poznaniu w sprawie o zabójstwo w dniu 17 września 1939 r. w Szamocinie Jana Betańskiego i Bronisława Barczyńskiego – obywateli polskich przez członków organizacji niemieckiej ,,Selbstschutz”, b.d. 

Wichert W., Selbstschutz w Wielkopolsce (Selbstschutz Posen) [maszynopis oddany do druku] [w:] W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, M. Przegiętka, Warszawa 2021, s. 188. 

Autor: Wojciech Wichert/IPN Szczecin