Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• 15 września 1939 r. 

 

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Różopole pod Ślesinem - wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie krotoszyńskim, podczas wojny Okręg Rzeszy Poznań (późniejszy Kraj Warty). 

 

Ofiary:

• Obywatele polscy – Stanisław Klonowski i Marian Knyrek z Leśnictwa, Bronisław Kozłowski i Józef Jarmuziak z Półwioska Lubstowskiego, Franciszek Waszak z Różopola, Józef Brodziński, Czesław Kilichowski ze Ślesina, Adam Łyk z Głębockiego, Wojciech Noskowiak ze Śremu i 9 innych mężczyzn o nieusatlonej tożsamości. 

 

Sprawcy: 

• Nieustaleni z imienia i nazwiska członkowie Einsatzgruppe VI (Grupy Operacyjnej hitlerowskiej Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa) pod dowództwem SS-Oberführera Ericha Naumanna, a dokładnie Einsatzkommando nr 14 pod bezpośrednim dowództwem SS-Sturmbannführera Gerharda Flescha. Wobec braku możliwości ustalenia bezpośrednich sprawców mordu (i śmierci pośrednich sprawców przedmiotowych) śledztwo w tej sprawie, prowadzone przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Poznaniu zostało umorzone w lipcu 2010 r. 

 

Okoliczności zbrodni: 

Zajęcie przez wojska niemieckie terenów Ślesina i okolic nastąpiło około 13 września 1939 r. Wskutek prawdopodobnie donosu miejscowych Niemców, którzy powiadomili wkraczające oddziały niemieckie, w majątku Różopole ujawniono grób kilku osób narodowości niemieckiej, którzy prawdopodobnie zostali rozstrzelani na początku wojny za szpiegostwo przez żołnierzy Wojska Polskiego. Konskwencją ujawnienia tego faktu było przybycie do Różopola oddziału Einsatzgruppe VI pod dowództwem SS-Sturmbannführera Gerharda Flescha. Po przybyciu jego członkowie obstawili swoimi posterunkami okolice mostu między jeziorem Mikorzyńskim a jeziorem Ślesińskim oraz odcinek szosy Ślesin-Sompolno z drogą do Półwioska Starego i Piotrkowic oraz wsi Różopole. Zatrzymywali wszystkich mężczyzn narodowości polskiej, którzy akurat w tym czasie znaleźli się w tej okolicy. Byli to zarówno mieszkańcy Różopola i pobliskich miejscowości, jak również Polacy z zachodnich powiatów Polski wracający po ewakuacji do swoich domów. Ogółem przez krótki okres czasu zatrzymano kilkudziesięciu mężczyzn, których doprowadzono do majątku Różopole i podzielono na trzy grupy. W pewnym momencie zatrzymanych mężczyzn z dwóch grup zmuszono do odkopania mogiły ze zwłokami Niemców. Pozostała grupa złożona z 18 Polaków została w pobliżu odkopanej mogiły roztrzelana przez członków EK 14. Zamordowani obywatele polscy zostali pochowani w mogile, z której wpierw wyjęto zwłoki Niemców, a następnie złożono je do mogiły ponownie, pod zwłokami pomordowanych Polaków. Po około dwóch tygodniach zwłoki Niemców zostały ekshumowane i wywiezione. W listopadzie 1939 r. ze względów sanitarnych ekshumowano też zwłoki pomordowanych Polaków, które złożono we wspólnej mogile na cmentarzu parafialnym w Ślesinie. Nie stwierdzono, by wobec ofiar przeprowadzono postępowanie sądowe zakończone wydaniem formalnego wyroku, a także by popełnili jakieś przestępstwo. Jedyną ich winą był fakt, że byli Polakami. Była to barbarzyńska zemsta za rzekome zamordowanie przez żołnierzy WP niemieckich szpiegów. 

 

Warte odnotowania:

Einsatzgruppe VI utworzona została 12 września 1939 r. we Frankfurcie nad Odrą. 11 września rozpoczęła działalność w powiatach Nowy Tomyśl i Międzychód, a następnego dnia zajęła Poznań, gdzie ulokowano centralę EG VI. Grupa operacyjna utworzyła na obszarze Wielkopolski szereg posterunków oraz filii: w Poznaniu, Krotoszynie, Kępnie, a także w Lesznie, Wolsztynie, Kościanie, Gostyniu, Rawiczu i Szamotułach. Jej dowódca Erich Naumann został skazany w norymberskim procesie Einsatzgruppen (1947-1948) na karę śmierci przez powieszenie i stracony w roku 1951. Z kolei Gerhard Flesch został skazany na śmierć w 1948 r. za zbrodnie dokonane na członkach norweskiego ruchu oporu. 

 

Źródła:

J. Böhler, K.-M. Mallmann, J. Matthäus, Einsatzgruppen w Polsce, Warszawa 2009, s. 41-44, 56-57.

S. 60/09/Zn, Postanowienie o umorzeniu śledztwa przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Poznaniu w sprawie rozstrzelania w dniu 15 września 1939 roku we wsi Różopole pod Ślesinem 18 Polaków, 8.07.2010.

 

Autor: Wojciech Wichert