Polska Hekatomba
Polska Hekatomba
Oficjalna nazwa obozu
Nazwa nieoficjalna używana przez Niemców
Lokalizacja
Obóz był położony na terenie Fortu VII Twierdzy Poznań, zbudowanego w latach 70. XIX w. przez władze prusko-niemieckie na zachodnich obrzeżach miasta (dzielnica Wola). Warownia była opasana wałami wkomponowanymi w naturalne ukształtowanie terenu, porośniętego gęstą roślinnością, przez co obiekt był dobrze zamaskowany. Fort był otoczony murem kilkumetrowej grubości oraz szeroką i głęboką fosą.
Okres funkcjonowania
10.10.1939 – wiosna 1944
Obóz Posen był pierwszym niemieckim obozem koncentracyjnym zlokalizowanym na terytorium II Rzeczypospolitej Polskiej.
Ewakuacja więźniów Fortu VII do obozu karno-śledczego w Żabikowie trwała od kwietnia 1943 do wiosny 1944. Po przeniesieniu ostatnich więźniów, KL Posen został zlikwidowany, zaś obóz w Żabikowie jako Polizeigefängnis der Sicherheitspolizei und Arbeitserziehungslager Posen-Lenzingen stał się jego formalno-prawną kontynuacją.
Administracja
Namiestnik Rzeszy w Kraju Warty/Policja Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa SS (10.10.1939 – 11.1939)
Urząd Gestapo w Poznaniu (11.1939 – poł. 1941)
Policja Bezpieczeństwa (poł. 1941 – wiosna 1944)
Więźniowie
Pierwsze transporty więźniów politycznych, przybyłe do obozu w połowie października 1939 r., składały się z przedstawicieli wielkopolskiej inteligencji, duchowieństwa, działaczy państwowych i społecznych, powstańców wielopolskich i śląskich, pacjentów zakładów psychiatrycznych, schwytanych w pierwszych dniach wojny przez Einsatzgruppen. Od wiosny 1940 r. do Fortu VII Gestapo zaczęło kierować członków ruchu oporu z Wielkopolski, Pomorza Gdańskiego i Górnego Śląska. Od poł. 1941 r. do obozu trafiali tzw. „niedzielnicy”, których za uchylanie się od pracy na rzecz Niemców przetrzymywano od zakończenia pracy w sobotę do poniedziałku rano, oraz więźniowie wychowawczy, którzy za to samo przewinienie byli zamykani na okres od 2 tygodni do 2 miesięcy. Do Fortu VII kierowano również przypadkowe ofiary łapanek.
Warunki bytowe – eksterminacja pośrednia
Cele były kamienne, nieogrzewane, nisko sklepione, pozbawione prycz. Więźniowie spali na brudnej słomie rozrzuconej na betonowej posadzce, bez przykrycia. Duże zagęszczenie powodowało, że często spali na zmianę. Ze względu na niedostateczną ilość wody oraz brak odzieży i bielizny zastępczej w celach panował nieopisany brud i smród. Mnożyło się robactwo, rozwijały się choroby, głownie świerzb. Brakowało podstawowej opieki lekarskiej – z powstałego dopiero w 1942 r. więźniarskiego rewiru mało kto wychodził żywy. Racje żywnościowe były głodowe.
Formy eksterminacji bezpośredniej
- masowe rozstrzeliwania w ramach Intelligenzaktion, zwłaszcza w pierwszym okresie istnienia obozu (jesień 1939 – wiosna 1940), zarówno na terenie obozu (na dziedzińcu fortecznym pod tzw. murem śmierci, rzadziej na stokach wałów i w fosie), jak i poza jego terenem (w lasach palędzkich i lasach rożnowskich, w lasach koło wsi Dębienko, Sawinki, Mosiny, Tuchorza, Mała Górka);
- gazowanie przy pomocy tlenku węgla w pierwszej na ziemiach polskich eksperymentalnej komorze gazowej usytuowanej w pomieszczeniu schronu nr 17 (w październiku i listopadzie 1939 r. zagazowano tam w ramach Aktion T4 300 pacjentów szpitali psychiatrycznych w Poznaniu i Owińskach, potem zaprzestano egzekucji ze względu na małą zdaniem oprawców wydajność tlenku węgla);
- egzekucje przez powieszenie w bunkrze nr 58 (od 1943 r.);
- często kończące się śmiercią intensywne śledztwa połączone z torturami stosowanymi na więźniach przez członków załogi obozowej i funkcjonariuszy Gestapo.
Liczba przetrzymywanych
Przez obóz w całym okresie jego funkcjonowania przeszło, według różnych szacunków od 10 do 45 tys. więźniów. Byli to prawie wyłącznie mieszkańcy Wielkopolski oraz – w mniejszym stopniu – pozostałych zachodnich ziem Rzeczypospolitej. Przeciętny stan obozu wynosił ok. 2 tys. więźniów, z czego nie więcej jak 50 kobiet.
Liczba ofiar
Ok. 5–20 tys. Polaków
Komendanci
Znany z nazwiska jest tylko pierwszy komendant KL Fort VII Posen Herbert Lange, późniejszy twórca i pierwszy komendant ośrodka natychmiastowej zagłady SS-Sonderkommando Kulmhof w Chełmie nad Nerem.
Opracowanie: Bartosz Januszewski
Bibliografia
- L. Gomolec, Fort VII – hitlerowskie miejsce kaźni, Poznań 1963
- L. Gomolec, S. Kubiak, Terror hitlerowski w Wielkopolsce, Poznań 1962
- S. Nawrocki, Hitlerowska okupacja w Wielkopolsce w okresie zarządu wojskowego, Poznań 1966
- S. Nawrocki, Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty, Poznań 1973
- Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny, red. C. Pilichowski i in., Warszawa 1979
- M. Olszewski, Fort VII w Poznaniu, Poznań 1971
- M. Rezler, Wielkopolska i Wielkopolanie w latach 1939–1945, Poznań 1989