Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• październik–listopad 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• leśny parów usytuowany ok. 1 km na południe od Płutowa, niedaleko drogi do Szymborna, ok. 10 km na południe od Chełmna (gm. Kijewo Królewskie, pow. Chełmno).

Ofiary:

• 200–230 ofiar – mieszkańcy powiatu Chełmno (głównie z Chełmna i Płutowa, a także z: Borówna, Dąbrowy Chełmińskiej, Gzina, Kiełpia, Różnowa i Unisławia), w tym głównie: księża katoliccy, nauczyciele, rolnicy, działacze Polskiego Związku Zachodniego.

Sprawcy:

• niemieccy mieszkańcy powiatu chełmińskiego – bojówkarze miejscowego Selbstschutzu pod komendą SS-Sturmbannführera Wilhelma Papkego, podlegający strukturalnie pod inspektorat II Volksdeutscher Selbstschutz Westpreussen z siedzibą w Płutowie, który obejmował powiaty: chełmiński, grudziądzki, lipnowski, toruński i wąbrzeski.

Okoliczności zbrodni:

Po zajęciu 6 września 1939 r. przez Wehrmacht Chełmna członkowie miejscowego Selbstschutzu rozpoczęli aresztowania Polaków. Wśród zatrzymanych byli zarówno przedstawiciele lokalnych elit, jak i zwykli mieszkańcy, z którymi selbstschutzmani mieli zadawnione spory jeszcze z okresu międzywojennego. Pojmanych przetrzymywano w chełmińskim areszcie, skąd w październiku 1939 r. wywieziono ich do Płutowa. Tam w piwnicach dworu (będącego rodową siedzibą von Alvenslebenów) utworzono tymczasowy obóz dla mieszkańców ziemi chełmińskiej. Więźniów, których jednorazowo było w obozie ok. 100, głodzono, torturowano i zmuszano do ciężkiej pracy. Jedną z ofiar katowania był ks. Kajetan Kaszewski z Unisławia, którego zatłuczono pałkami na śmierć w pałacowych kazamatach. W październiku i listopadzie 1939 r. zdecydowana większość osadzonych została rozstrzelana przez Selbstschutz w pobliskim lesie. Latem 1944 r. sprawcy przystąpili do zatarcia śladów swoich zbrodni. Zwłoki pomordowanych zostały wydobyte i spalone, jednak jeden z dołów śmierci został przez przypadek pominięty. W 1945 r. polska administracja dokonała jego oględzin, w wyniku których ekshumowano 18 zwłok.

Warte odnotowania:

Pałac von Alvenslebenów w Płutowie był siedzibą inspektoratu II Volksdeutscher Selbstschutz Westpreussen, którym jesienią 1939 r. dowodził SS-Standartenführer Ludolf Jakob von Alvensleben (bratanek Ludolfa Hermanna von Alvenslebena, naczelnego dowódcy Volksdeutscher Selbstschutz Westpreussen). Po Klamrach i Małym Czystym masowe egzekucje w Płutowie były trzecim co do liczby ofiar miejscem straceń mieszkańców powiatu chełmińskiego w 1939 r.

Bibliografia:

• Jastrzębski W., Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945, Warszawa 1974.
• W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, M. Przegiętka, Warszawa 2021.
• Wardzyńska M., Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009.

Autor:

Bartosz Januszewski