Data zbrodni:
- Obóz przejściowy w Gniewie istniał od listopada 1939 r. do lutego 1940 r.
Miejsce zbrodni: zobacz na mapie
- Gniewski obóz mieścił się w pomieszczeniach piwnicznych i salach zniszczonego częściowo zamku na dziedzińcu koszar i w więzieniu.
Ofiary:
- Przez obóz ten w okresie jego istnienia przeszło ok. 2 tysięcy Polaków (kobiet, dzieci i mężczyzn) aresztowanych w Gniewie, Tczewie (w fabryce „Arkona”), Pelplinie i Gdańsku. 24 mieszkańców Tczewa więzionych w obozie w Gniewie Niemcy w listopadzie 1939 r. wywieźli do Lasów Szpęgawskich i tam rozstrzelali (wśród nich: Albina Fąsa, ks. Kazimierza Wojtaszewskiego). Prowadzone były również pojedyncze egzekucje w piwnicach zamkowych. Na zachodniej ścianie zamku znajduje się tablica o treści: „wrzesień 1939 – wrzesień 1962 r. Cześć i chwała Mieszkańcom Ziemi Gniewskiej Pomordowanym przez Hitlerowców w latach 1935 – 1945 Społeczeństwo Ziemi Gniewskiej”. Następnie znajduje się tablica z 50 nazwiskami i imionami pomordowanych oraz określeniem ich wieku i miejsca zamieszkania, zawodu oraz daty i miejsca zgonu (m.in.: adwokat z Gniewu Paweł Barański, nauczyciel z Gniewu Jan Bojanowski, ks. Ignacy Budzisz).
Sprawcy:
- Aresztowań dokonywali członkowie Selbstschutzu oraz funkcjonariusze Gestapo, SS, SA i Schutzpolizei na terenie Gniewu oraz okolicznych wsi (m.in.: w Opaleniu, Lipiej Górze, Wielkich i Małych Walichnowach, Kuchni). Natomiast straż w obozie pełnili członkowie Selbstschutzu. Komendantem obozu był Sadowski. Znane są nazwiska innych funkcjonariuszy: Grabowski, Igła, Liegamn, Scharmach.
Okoliczności zbrodni:
W obozie co najmniej dwa razy prowadzona była selekcja, w trakcie której wywieziono więźniów. Pierwszy raz jako zakładników do obozu w Nowym Porcie koło Gdańska, a drugi raz w nieznanym kierunku. Od listopada 1939 r. na terenie gniewskiego zamku regularnie dokonywano egzekucji na Polakach. Przykładowo 3 listopada 1939 r. w piwnicach zamkowych zamordowany został z broni palnej urzędnik kolejowy Marian Szczuraszek. o czym zeznała naoczny świadek Stefania Szutowa.
Informacje dodatkowe:
Podczas likwidacji obozu część więźniów wywieziono do Generalnego Gubernatorstwa, część do obozu w Potulicach i Prabutach (obóz mieścił się w zakładzie dla umysłowo chorych), a pozostałych na prace przymusowe do III Rzeszy.
Bibliografia:
Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku
Archiwum Państwowe Poznań, zespół Polski Związek Zachodni w Poznaniu,
Bundesarchiv Ludwigsburg
J. Matynia, Na szlakach walki i męczeństwa województwa gdańskiego 1939 -1945, Gdynia 1967
Z. Biłgorajska, W. Pietruczuk- Kurkiewiczowia, Gdy byliśmy literą P. Wspomnienia wywiezionych na przymusowe roboty do III Rzeszy, Warszawa 1968.
M. Tomkiewicz, Zbrodnia pomorska 1939 roku w powiecie tczewskim: sprawcy, ofiary, pamięć, odpowiedzialność, tom LXXX „Rocznika Gdańskiego” (w druku)
Autor: Monika Tomkiewicz
