Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• 20 października 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Siedziba kurii biskupiej diecezji chełmińskiej w Pelplinie. W gmachu Seminarium Duchownego Niemcy utworzyli Internierungslager, podporządkowany miejscowemu oddziałowi SS.

Ofiary:

• Do obozu internowania w Pelplinie doprowadzani byli głownie Polacy z okolicznych wsi. Osadzeni w Seminarium Duchownym byli często wzywani do gabinetu Helmuta Richtera i tam przez niego i SA-manna Gustawa Hagenvelda przesłuchiwani oraz bici. Na początku września 1939 r. aresztowano profesora Seminarium ks. Maksymiliana Raszeję, któremu zarzucano uczestnictwo w ukrywaniu akt diecezjalnej biblioteki seminaryjnej. W Pelplinie ujęto także penitencjarza katedralnego księdza Franciszka Baumgarta oraz rektora czasopisma „Pielgrzym” ks. Jerzego Chudzińskiego.

Sprawcy:

• Komendantem tego obozu był komisarz policji Hauptmann Helmut Richter, któremu podlegali m.in.: Olga Lutz, Margareta Lutz, SA-mann Hagenveld Gustav, SS-Obersturmführer Heinz Kutze, Otto Seedig ówczesny tymczasowy burmistrz Pelplina) i Gerhard Räther (późniejszy burmistrz Pelplina). W skład „pelplińskiego sądu Selbstschutzu” wchodzili: SS-mann Reinhard Strehlke, SS-mann Heinrich Blauschek żandarm Otto Werner, SS-mann Emil Tgahrt i Amtskommisar Martin Berger.

Okoliczności zbrodni:

Przed każdorazowym wywiezieniem Polaków na stracenie do Lasów Szpęgawskich zbierała się „komisja” pod przewodnictwem SS-Sturmbanführera Waltera Beckera. Na przygotowanych przed wojną listach aresztowanych Polaków Walter Becker decyzją zebranych stawiał krzyżyk przy nazwisku, który oznaczał karę śmierci. 20 października 1939 r. zostało aresztowanych w Seminarium osiemnastu kanoników. Zatrzymanych pozbawiono dokumentów osobistych i wyprowadzono z budynku w kierunku pobliskiego Lasku Bielawskiego, do majątku ziemskiego Polko, a następnie przewieziono ich do koszar tczewskich, gdzie zostali zamordowani.

Warte odnotowania:

W wyniku prac ekshumacyjnych przeprowadzonych po wojnie w roku 1945., 1947 i 1976 zidentyfikowano zwłoki 79 ofiar. Szczątki ekshumowanych księży 15 listopada 1945 r. złożono we wspólnej mogile na cmentarzu w Pelplinie. 9 maja 1947 r., zgodnie z kolejnym postanowieniem Sądu Grodzkiego w Tczewie, prowadzono drugi etap próbnych poszukiwań ciał Polaków zamordowanych w latach 1939-1945, których pogrzebano na terenie koszar wojskowych przy ul. Harcerskiej.

Prokuratura w Stuttgarcie prowadziła dochodzenie przeciwko Curtowi Seedigowi, Amstkomisarzowi NSDAP w Pelplinie, podejrzanemu o udział w zabójstwie 16 księży katolickich i 4 innych Polaków w dniu 20 października 1939 r. w Pelplinie. Postanowieniem Sądu Krajowego w Heilbronn z 6 maja 1963 r. postępowanie zostało umorzone z braku dowodów winy oskarżonego.

17 września 2003 r. biskup pelpliński Jan Bernard Szlaga rozpoczął proces beatyfikacyjny 122 księży – ofiar hitleryzmu. Wśród nich znalazł się pelpliński duchowny ks. dr Józef Roskwitalski aresztowany 20 października 1939 r. w grupie kanoników przewieziony do tczewskich koszar. W dniu 24 maja 2011 r. podczas uroczystej mszy św. w bazylice katedralnej w Pelplinie dokonano zamknięcia etapu krajowego procesu beatyfikacyjnego części duchownych-męczenników II wojny światowej.

Bibliografia:

Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku

Bundesarchiv Bayreuth

Bundesarchiv Ludwigsburg

Die Behörde des Bundesbeauftragten für die Stasi-Unterlagen Berlin

M. Tomkiewicz, Zbrodnia pomorska 1939 roku w powiecie tczewskim: sprawcy, ofiary, pamięć, odpowiedzialność, tom LXXX „Rocznika Gdańskiego” (w druku)

M. Tomkiewicz, „Internierungslager” w Tczewie jako miejsce egzekucji księży kapituły katedralnej w Pelplinie w 1939 roku [w:] „Sztuka przetrwania. Życie codzienne w ekstremalnych warunkach obozowych w XX-XXI w., Siedlce 2020.

F. Manthey, Rzecz o profesorach Seminarium Duchownego w Pelplinie pomordowanych, poległych i zmarłych w związku z wojną 1939-1945 [w:] Księga Jubileuszowa 350 lat Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie, Pelplin 2001

J. Sziling, Męczeństwo – służba - walka. Duchowieństwo diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej 1939-1945, Toruń 2019

Męczeństwo Duchowieństwa Pomorskiego 1939-1945 Straty wojenne diecezji chełmińskiej, Pelplin 1947

Autor: Monika Tomkiewicz