Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• 10 września 1939 r. – listopad 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Aresztanci początkowo byli umieszczani w areszcie mieszczącym się w budynku Sądu w Tczewie lub w punktach zbiorczych zorganizowanych w szkołach i piwnicach obok gazowni przy ul. Kołłątaja i dopiero po wstępnych przesłuchaniach byli przenoszeni do obozu dla zakładników utworzonego w byłych koszarach 2 batalionu strzelców Wojska Polskiego. Tczewski obóz zorganizowano 10 września 1939 r. i formalnie funkcjonował on do końca listopada 1939 r., kiedy to jego budynki ponownie przejęły wojska niemieckie, a więźniów przeniesiono do obozu zorganizowanego w budynkach Zespołu Szkół Rzemieślniczych w Tczewie.

Ofiary:

• W obozie tym przez cały okres jego funkcjonowania osadzono ok. 500 Polaków pochodzących z Tczewa i okolic. Po kapitulacji Lądowej Obrony Wybrzeża umieszczono w nim żołnierzy, funkcjonariuszy straży granicznej i polskiej policji.

Wykonawcy:

Do 25 października 1939 r. obóz podlegał organom Wehrmachtu, a po tym czasie przeszedł pod zarząd policyjny. Komendantem obozu był SS-Scharfführer Erwin Martens. Przy komendancie działała specjalna komisja, w skład której wchodzili członkowie SS i SA, miejscowy szef Gestapo w Tczewie Hans Georg Wolff, a następnie od listopada 1939 r. Adolf Liester oraz landrat Tczewa Reinhold Isendick i burmistrz dr Gerhard Regier. Komisja ta była swoistym „sądem policyjnym” lub „sądem Selbstschutzu”, który kierując się ideologią nazistowską z pełną dowolnością, bez prowadzenia postępowania dowodowego wydawał polecenia mordowania poszczególnych osób osadzonych w obozie w koszarach. Komisja analizując listy proskrypcyjne dowolnie decydowała o losie aresztowanego. Mógł on zostać rozstrzelany, skierowany do obozu koncentracyjnego lub zwolniony.

Okoliczności zbrodni:

Egzekucje poprzez rozstrzelanie na terenie tczewskich koszar prowadzili członkowie załogi obozu i komanda SA z Gdańska, którego dowódcą był Walter Fröse. Rozstrzeliwań dokonywano grupowo lub pojedynczo w różnych miejscach na terenie koszar: zwłaszcza w miejscu dawnej prochowni i na placu ćwiczeń za koszarami.

Warte odnotowania:

W pierwszych miesiącach II wojny światowej aresztowania w Tczewie prowadzone były w środowisku przedstawicieli lokalnej elity społecznej i intelektualnej polskiej i żydowskiej. W obławach udział brali niemieccy policjanci, żandarmi, funkcjonariusze Gestapo i Schutzpolizei, członkowie SA i SS z jednostki SS-Heimwehr-Sturmbann „Götze” oraz V inspektoratu organizacji Volksdeutscher Selbstschutz..

Bibliografia:

Bundesarchiv Berlin
Bundesarchiv Ludwigsburg

Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku
Monika Tomkiewicz, Zbrodnia pomorska 1939 roku w powiecie tczewskim: sprawcy, ofiary, pamięć, odpowiedzialność, tom LXXX „Rocznika Gdańskiego” (w druku)

Donald Steyer, Założenia i realizacja hitlerowskiej polityki eksterminacyjnej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945, [w:] Zbrodnie i sprawcy Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980, s. 325-336.

Alojzy Męclewskiego, Neugarten 27 Z dziejów gdańskiego gestapo, Warszawa 1974.

Autor: Monika Tomkiewicz