Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• 13 września 1939 r. – listopad 1941 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• W październiku 1938 r. w Granicznej Wsi założono obóz przymusowej pracy Zwangsarbeitslager. Obóz dla jeńców cywilnych Zivilgefangenenlager Grenzdorf utworzono 13 września 1939 r. w miejscu zlikwidowanego obozu przymusowej pracy.

Ofiary:

• Do obozu tego skierowano znanych działaczy Polonii Gdańskiej i pracowników polskich urzędów m.in.: hm Alfa Liczmańskiego–komendanta Gdańskiej Chorągwi Harcerzy, Romana Bellwona, Romana Chrzanowskiego, Eryka Fallow, Wincentego Juliusza Piaseckiego pracownika Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w WMG, około 100 duchownych: księży i zakonników. Średni stan więźniów wahał się od 200 do 400 osób. Przez obóz w Granicznej Wsi przeszło około 500 więźniów.

Sprawcy:

• Pierwszym komendantem obozu był Sturmführer SS Hertzer, a jego zastępcą Oberschärführer SS Paul Anker. Od grudnia 1939 r. do końca listopada 1941 r. funkcję komendanta pełnił Obersturmführer SS Richard Reddig, od 1 lutego do 1 kwietnia 1941 funkcję tę objął Obersturmführer SS Fritz Meyer. Załoga obozu składała się z 30 – 40 esesmanów. Należeli do niej między innymi: R. Reddig, F. Meyer, Oberschärführer SS Brunon Krummreich, Unterschärführer SS Otto Knott, Rottenführer SS Willi, SS- Gruppenführer Pohl, dwaj bracia Unterscharführer SS Paul Rexin i Rottenführer SS Otto Rexin.

Okoliczności zbrodni:

Szacuje się, że w wyniku ciężkiej i niebezpiecznej pracy, wycieńczenia głodowego, chorób i wypadków oraz szykan zginęło od 13 września 1939 r. do listopada 1941 r. około 250 więźniów, w tym około 40 Żydów. Zmarłych pochowano na cmentarzu na Zaspie, natomiast dla części zamordowanych więźniów miejscem wiecznego spoczynku pozostał las i bagna otaczające obóz.

21 marca 1940 r. Stanisław Szmejda z powiatu wieluńskiego, Czesław Dobek i młodym mężczyzną o pseudonimie „Ślązak zostali rozstrzelani podczas publicznej egzekucji. Ciała zamordowanych pochowano w odległości 100 m. od obozu 19 marca 1940 r. z obozu Stutthof przywieziono hm Alfa Liczmańskiego, komendanta Gdańskiej Chorągwi Harcerzy Esesmani rozstrzelali go o świcie 20 marca 1940 r. poza terenem obozu w lesie.

Warte odnotowania:

Obóz dla jeńców cywilnych Grenzdorf stał się także miejscem eksterminacji poprzez pracę, warunki i szykany Żydów – mieszkańców Gdańska i Wybrzeża. Sami więźniowie określili to miejsce jako mordownię, a Niemcy nazywali go „obozem śmierci”.

Większość więźniów zatrudniano w pobliskim kamieniołomie w lesie oraz w żwirowni.

Obóz w Granicznej Wsi został zlikwidowany w listopadzie 1941 r. Więźniów przeniesiono do obozu Stutthof, a w wiosce pozostawiono dwudziestoosobowe komando, którego zadaniem była rozbiórka baraków, dostarczenie desek, sprzętu, materiałów z rozbiórki na stację kolejową w Gołębiewku i załadowanie do wagonów towarowych.

Bibliografia:

Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku

Archiwum Muzeum Stutthof

Bundesarchiv Ludwigsburg

E. Grot, M. Tomkiewicz, „Ausrotten”-eksterminacja na terenie miasta i powiatu 1939-1945, [w:] Pruszcz – miasto i powiat w latach II wojny światowej 1939-1945, Pruszcz Gdański 2019.

E. Grot, Błogosławieni męczennicy obozu Stutthof, Gdańsk 1999

R. Liczmańska-Małek, Harcerski Krzyż. Opowieść o moim Ojcu, Gdańsk 2015.

Autor: Monika Tomkiewicz