Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• Obóz powstał prawdopodobnie już 1 września 1939 r. i funkcjonował do 31 marca 1940 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Obóz w Nowym Porcie mieścił się w byłych koszarach, które w okresie międzywojennym były własnością Rządu Polskiego i Urzędu Poczty Polskiej w Gdańsku. Na tym terenie została również stworzona w dniu 7 września 1939 r. Centralna Komendantura Obozów Jeńców Cywilnych w Gdańsku (Kommandantur der Gefangnenelager Danzig) pod dowództwem Maxa Paulyego.

Ofiary:

• Strukturę społeczną więźniów stanowili przeważnie robotnicy (wśród nich najwięcej kolejarzy) i inteligencja (aż 126 duchownych), a także w mniejszej ilości rzemieślnicy, kupcy i rolnicy. Pod względem narodowościowym przeważali Polacy i Żydzi z terenu Wolnego Miasta Gdańska i Gdyni.

Sprawcy:

• Funkcję komendanta obozu Neufahrwasser do grudnia 1939 r. pełnił SS – Hauptsturmführer Franz Christoffel, a po nim aż do likwidacji obozu w marcu 1940 r. SS- Obersturmführer Erich Gust. Innymi osobami funkcyjnymi w obozie byli: członek SS Köppke, SS Rottenführer Hans Rauch, SS – Obersturmführer Richard Redding, SS – Hauptscharführer Kurt Matahesius.

Okoliczności zbrodni:

Na przełomie stycznia i lutego 1940 r. w obozie tym przebywało 3 000 więźniów. Łącznie przez cały jego czas istnienia przeszło przez niego co najmniej 10 000 więźniów. Na terenie tego obozu w pomieszczeniach piwnicznych jednego z budynków zostało zamordowanych ok. 100 marynarzy polskich byłych obrońców Helu.

Warte odnotowania:

Obóz Neufahrwasser posiadał kilka własnych komand zewnętrznych o specjalnym przeznaczeniu i dwie stałe filie na Westerplatte i Matzkau (Maćkowy).

W obozie obowiązywał ścisły regulamin określający rytm życia więźniów. Strażnicy mieli prawo strzelać do więźniów nawet za błahe przewinienia np.: palenia papierosów w latrynie lub śpiewanie kolęd.

Warunki bytowe prowadziły do dużej śmiertelności wśród więźniów. Pod koniec 1939 r. na terenie obozu utworzono izbę chorych. Lekarze obozowym był SS Oberscharführer Werner von Schenck, a kierownikiem izby chorych SS – Unterscharführer Paul Ehle. Do najcięższych chorób należały odmrożenia, złamania kończyn i uszkodzenia ciała na skutek maltretowania. W ciężkich przypadkach więźniowie byli przewożeni do Staatische Akademie für Praktische Medizin in Gdansk.

Na podstawie porozumienia podpisanego pomiędzy komendą obozu Neufahrwasser a Gdańskim Urzędem Pracy w drugiej połowie 1939 r. możliwe było zatrudnienie więźniów poza obozem. Więźniów do pracy zabierały m.in.: małe prywatne firmy (głównie w porcie gdańskim przy przeładunku ryb), instytucje państwowe i rolnicy niemieccy.

Formalne rozwiązanie obozu nastąpiło w dniu 31 marca 1940 r., ale już od lutego 1940 r. następowała likwidacja obozu i przekazywanie obiektów koszarowych wojsku. Więźniowie oraz działająca Komendantura Obozów jenieckich została przeniesiona do obozu Stutthof. Wielu więźniów trafiło również do Grenzdorfu i podobozów w Elblągu i Przebrnie. W obozie pozostawiono ok. 200 więźniów którzy mieli zdemontować instalacje obozowe i przygotować obiekt do przekazania go dowództwu XX Okręgu Wehrmachtu, co nastąpiło w dniu 1 kwietnia 1940 r.

Bibliografia:

Archiwum Muzeum Stutthof w Sztutowie

K. Ciechanowski, Hitlerowski obóz w Gdańsku – Nowym Porcie (Zivilgefangenelager Neufahrwasser) 1 IX 1939 – 1 IV 1940, [w:] Stutthof Zeszyty Muzeum, nr 5, 1984, s. 49 – 104

M. Orski, Filie obozu koncentracyjnego Stutthof w latach 1939 -1945, Gdańsk 2004, s. 92.

K. Dunin – Wąsowicz, Obóz koncentracyjny Stutthof, Gdańsk 1970, s. 129.

Autor: Monika Tomkiewicz