Hekatomba na osi czasu

4 listopada 1939

Łukowo – Zbrodnia pomorska

Data zbrodni:

• 4 listopada 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• las w okolicy Łukowa (gm. Czersk, pow. chojnicki).

Ofiary:

• 28 przedstawicieli polskiej ludności cywilnej, mieszkańców Czerska i okolic: kupcy, rolnicy, szewc, lekarz, ogrodnik, listonosz, leśniczy, szklarz, właściciel mleczarni, stolarz, kolejarz, artysta malarz.

Sprawcy:

• członkowie miejscowego Selbstschutzu Westprussen działający pod nadzorem SS, m.in. Kurt Redwanz, Herman Gross i Otto Sommerfeld.

Okoliczności zbrodni:

od 1 do 3 listopada 1939 r. w Czersku przeprowadzano masowe zatrzymania Polaków. 4 listopada z czerskiego więzienia wyprowadzono 28 Polaków – głównie przedstawicieli lokalnej inteligencji – i przetransportowano ciężarówką do lasu pod Łukowem. Oficerowie SS nadzorujący członków Selbstschutzu przyjechali samochodem osobowym. Egzekucję z ukrycia obserwował polski gajowy, który po wojnie zeznał: „Widziałem, jak czarni gestapowcy wyprowadzali z samochodu po pięć osób i przed grobem strzelali do nich z karabinów maszynowych […]. Trwało to około jednej godziny, w tym czasie zarzucony [zakopany] został ten grób. Po ukończeniu samochody odjechały linią oddziałową w kierunku Czerska”. Po egzekucji sprawcy zamaskowali miejsce zbrodni. W 1945 r. podczas ekshumacji wydobyto 28 ciał Polaków. Wielu z nich miało zmiażdżone czaszki. Wszystkie ofiary udało się zidentyfikować.

Łącznie w gminie Czersk ekshumowano 61 ciał Polaków zamordowanych jesienią 1939 r. Żaden ze sprawców zbrodni w lesie pod Łukowem nie został po wojnie pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

Warte odnotowania:

nie wszyscy miejscowi Niemcy brali udział w prześladowaniu i mordowaniu polskich sąsiadów. Jednym z nich był Thiede, strażnik w więzieniu sądowym w Czersku. Niemiec przekazał rodzinie Grzegorza Piepke, kupca zamordowanego w lesie pod Łukowem, należący do niego pęk kluczy i zegarek. Potwierdził żonie i dzieciom, co się stało z ich ojcem. Janowi Pianowskiemu przekazał kurtkę i żywność od rodziny, jego żonę zaś powiadomił o wywózce 4 listopada 1939 r. Niemiec przekazał także kartkę żonie Bronisława Zdunka z informacją, że został wywieziony. Z kolei Friedrich z Łążka chciał mężczyznę ratować, ale nie zdążył przed wywózką.

Bibliografia:

Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku, Ds. 10/67, Herman i Walter Gross i inni podejrzani o zamordowanie 28 obywateli polskich jesienią 1939 r. w Łukowie pow. Czersk.

Autor: Tomasz Ceran