Polska Hekatomba
Polska Hekatomba
Wrzesień–listopad 1939
Lipno i powiat lipnowski – Zbrodnia pomorska
Data zbrodni:
Miejsce zbrodni: zobacz na mapie
Ofiary:
Sprawcy:
Okoliczności zbrodni:
w odwecie za zatrzymanie przez polskie władze w pierwszych dniach września 1939 r. niemieckich aktywistów z powiatu lipnowskiego i ich internowanie we Włocławku i Kutnie, po zajęciu tego terenu przez Wehrmacht w dniach 7–8 września 1939 r., przystąpiono do aresztowań polskiej ludności. Po pojedynczych zabójstwach 5, 7, 9 i 12 września,dokonanych przez żołnierzy Wehrmachtu z poduszczenia volksdeutschów, do pierwszej masowej egzekucji doszło 24 września 1939 r., kiedy w Lipnie rozstrzelano 11rolników zKonotopia i Sumina.W lasach radomickich koło Lipna bojówkarze Selbstschutzu8 października 1939 r. rozstrzelali 23 rolników i robotników rolnych zBobrownik i Kłokocka. Wszystkie ofiary należały doZwiązku Strzeleckiego „Strzelec”. Pod koniec tego miesiąca w położonych pod Lipnem lasach karnkowskich rozpoczęły się masowe egzekucje Polaków z powiatu lipnowskiego. Selbstschutzmani zastrzelili wówczas ok. 200miejscowych rolników, robotników i rzemieślników, m.in. Mieczysława Jurkiewicza, rzeźnika i strażaka z Lipna, oraz Józefa Zaborowskiego, działaczaPPS i stolarzaz Lipna. Wśród ofiar znaleźli się również Żydzi z Lipna i Skępego. W tym samym okresie 15chorych i kalekich Żydów z Kikoła zamordowano w pobliskich lasach.
Warte odnotowania:
17 października 1939 r. zaproszono nauczycieli z powiatu lipnowskiego do siedziby Banku Spółdzielczego w Lipnie na konferencję poświęconą sprawom oświaty. Zdecydowaną większość z nich (72 osoby) aresztowano i przewieziono do obozu przejściowego Hohenbruch w Prusach Wschodnich. Z początkiem następnego roku osadzono ich w obozie przejściowym w Działdowie, a stamtąd deportowano ich wiosną 1940 r. do obozów koncentracyjnych w głębi Rzeszy (Dachau, Mauthausen-Gusen, Buchenwald, Sachsenhausen). Zaledwie dziewięciu nauczycieli z powiatu lipnowskiego przeżyło, pozostałych 63 pedagogów zginęło w niemieckich obozach. 24 października 1939 r. przystąpiono do aresztowań wśród lipnowskich ziemian.Większość zatrzymanych trafiła wkrótce do miejsc internowania w Prusach Wschodnich (Hohenbruch, Rudau, Groß Mischen i Beydritten). Prawdopodobnie na przełomie 1939 i 1940 r. zostali oni przetransportowani do obozu działdowskiego i tam rozstrzelani. Jesienią 1939 r. zatrzymano również 20 lipnowskich duchownych (zginęło 13), a także wielu działaczy społecznych. Straty wśród inteligencji i tzw. warstw przywódczych powiatu lipnowskiego były jednak niższe od tych, które poniosły inne grupy zawodowe – zarównona wsi (rolnicy i robotnicy rolni, właściciele ziemscy), jak i w mieście (rzemieślnicy, robotnicy).
Bibliografia:
Ceran T., Mazanowska I., Tomkiewicz M.,Zbrodnia pomorska 1939, Warszawa 2018.
Krajewski M., W cieniu wojny i okupacji. Ziemia Dobrzyńska w latach 1939–1945, Rypin 1995.
Wardzyńska M., Był rok 1939.Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009.
W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanejPolsce 1939–1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, M. Przegiętka, Warszawa 2021.
Wiśniewski R., Wielofunkcyjny niemiecki obóz Soldau (1939–1945). Monografia, Działdowo 2023.
Zbrodnie niemieckie na Ziemi Dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939–1945, red. A. Szalkowski, P. Gałkowski, Rypin 2019.
Autor: Bartosz Januszewski