Polska Hekatomba
Polska Hekatomba
Data zabrodni:
Miejsce zbrodni: zobacz na mapie
Ofiary:
Sprawcy:
Okoliczności zbrodni:
Zajęcie przez Wehrmacht terenów Szamotuł i okolic miało miejsce 7 września 1939 r. Władze niemieckie przy pomocy miejscowych volksdeutschów zorganizowały pierwsze swoje urzędy. Ich kierownikami zostawali Niemcy, którzy przybyli z III Rzeszy lub dawni obywatele polscy narodowości niemieckiej, mieszkańcy tych obszarów przed wojną. Pomimo zakończenia działań wojennych na terenie Polski na początku października, Niemcy obawiali się wystąpień Polaków przeciwko okupantom. W celu zastraszenia lokalnego społeczeństwa jeszcze we wrześniu 1939 r. rozpoczęli zatrzymywanie obywateli polskich w charakterze zakładników, którzy mieli zostać straceni w przypadku wystąpień przeciwko żołnierzom i władzom niemieckim; w kolejnym miesiącu rozpoczęli akcję aresztowania przedstawicieli inteligencji (księży, lekarzy, kupców, byłych powstańców wielkopolskich), jak również tych osób, które przed wojną znane były ze swoich antyhitlerowskich postaw oraz działały w patriotycznych organizacjach lub mieli zatargi z miejscowymi Niemcami. Wśród aresztowanych znaleźli się m.in. Leon Masiakowski, przedwojenny kierownik Szkoły Powszechnej w Uchorowie, twórca Związku Nauczycielstwa Polskiego, prezes Akcji Katolickiej w parafii Białężyn; Marcin Dzikowski z Obornik, komendant Straży Obywatelskiej; Walenty Krzyżaniak z Obornik, prezes Związku Powstańców Wielkopolskich; Czesław Zieliński z Ryczywołu; sekretarz okręgu Związku Zawodowego Robotników Rolnych i Leśnych Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, członek Stronnictwa Pracy, radny Rogoźna – Bernard Cybulski z Piotrkówek; Edmund Pietrzykowski z Dusznik, Powstaniec Wielkopolski; Mikołaj Kudłaszyk z Szamotuł, działacz Komunistycznej Partii Polski; Jan Jarosz z Szamotuł, członek Polskiego Związku Rezerwistów; Władysław Narożyński z Obornik, właściciel hotelu i restauracji; Ludwik Koliński z Obornik, sekretarz do spraw bezpieczeństwa przy Zarządzie Miasta, ostatni burmistrz Obornik; Edmund Dondajewski z Obornik, działacz społeczny, członek Towarzystwa Gimnastycznego Sokół i Związku Powstańców Wielkopolskich; Jakub Boniak, sołtys gromady Popowo; Marian Czabajski z Wronek, działacz Obozu Wielkiej Polski. Aresztowani byli od razu osadzani w więzieniu w Szamotułach albo trafiali do prowizorycznych więzień utworzonych w miejscowościach, gdzie byli aresztowani, np. w budynkach byłego Zarządu Spółek Wodnych w Uścikówcu k/Obornik Wlkp., skąd przenoszono ich następnie do Szamotuł. W tamtejszym więzieniu trzykrotnie (9, 10 i 27 listopada) zbierał się na posiedzeniach niemiecki Sąd Doraźny, przed którym stawali uwięzieni obywatele polscy. Nie zdołano ustalić jego składu (prawdopodobnie byli to członkowie EK 15) ani też zarzutów stawianych oskarżonym. Częśc rozstrzelanych potem przez Einsatzkommando 15 Polaków nie była sądzona. Wszystkich ich Niemcy wywozili samochodami ciężarowymi w rejon lasów kobylnickich, gdzie ich rozstrzelali i pochowali w masowych mogiłach w listopadzie 1939 r. W rejonie tym zamordowano również wielu obywateli polskich, których transportowano tam na egzekucje z Fortu VII, a także pacjentów szpitali psychiatrycznych z Wielkopolski. Dokładna ilość ofiar pochowanych w tych mogiłach nie jest znana. W 1944 r. zostały one rozkopane, a ciała Polaków spalone przez specjalne komando niemieckie, by uniemożliwić identyfikację zamordowanych oraz ich dokładną liczbę. Egzekucje te były zbrodniami ludobójstwa polegającymi na dopuszczeniu się zabójstw osób należących do polskiej grupy narodowej w celu jej wyniszczenia, a zarazem wyeliminowania najwartościowszych mieszkańców ziemi szamotulskiej, obornickiej i okolic oraz zastraszenia ludności polskiej, by zmusić ją do uległości wobec okupanta.
Warte odnotowania:
Einsatzgruppe VI utworzona została 12 września 1939 r. we Frankfurcie nad Odrą. 11 września rozpoczęła działalność w powiatach Nowy Tomyśl i Międzychód, a następnego dnia zajęła Poznań, gdzie ulokowano centralę EG VI. Grupa operacyjna utworzyła na obszarze Wielkopolski szereg posterunków oraz filii: w Poznaniu, Krotoszynie, Kępnie, a także w Lesznie, Wolsztynie, Kościanie, Gostyniu, Rawiczu i Szamotułach. Jej dowódca Erich Naumann został skazany w norymberskim procesie Einsatzgruppen (1947-1948) na karę śmierci przez powieszenie i stracony w roku 1951. Walter Artus zmarł 11 lipca 1979 r., zaś Franz Sommer 3 marca 1980 r.
Źródła:
J. Böhler, K.-M. Mallmann, J. Matthäus, Einsatzgruppen w Polsce, Warszawa 2009, s. 41-44, 56-57.
S. 52/10/Zn, Postanowienie o umorzeniu śledztwa przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Poznaniu w sprawie masowych egzekucji na więźniach narodowości polskiej osadzonych w 1939 roku w więzieniu w Szamotułach wywiezionych z tego więzienia jesienią 1939 roku do lasów kobylnickich i tam rozstrzelanych, 15.05.2015.
Autor: Wojciech Wichert