Polska Hekatomba

Hekatomba na osi czasu

Las w pobliżu obozu Stutthof – zbrodnia pomorska 1939 r.

Data zbrodni:

  • 11 stycznia 1940 r., 22 marca 1940 r.

 

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

  • las w pobliżu budowanego od 2 września 1939 r. obozu dla jeńców cywilnych (Zivilgefangenenlager Stutthof).

 

Ofiary:

  • aresztowani w pierwszych dniach września 1939 r., w ramach realizowanej na Pomorzu Gdańskim Intelligenzaktion: polscy księża (bł. ks. Franciszek Rogaczewski – rektor kościoła Chrystusa Króla w Gdańsku, bł. ks. Bronisław Komorowski – rektor kościoła św. Stanisława we Wrzeszczu, bł. ks. Marian Górecki – rektor kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej w Nowym Porcie, ks. Władysław Szymański), nauczyciele z Macierzy Szkolnej w Gdańsku (m.in. dr Władysław Pniewski), opiekunowie drużyny harcerskiej w Gdańsku, znany polski działacz i prawnik dr Franciszek Kręcki oraz lekarz dentysta dr Bernard Filarski, członkowie Związku Zachodniego i Towarzystwa Wojaków (m.in. Leon Trzebiatowski), przedstawiciele stronnictw i partii politycznych (m.in. Antoni Lendzion), pracownicy Poczty Polskiej w Gdańsku (np. Florian Nitka), pracownicy PKP (m.in. Witold Nełkowski) czy Rady Portu i Dróg Wodnych (jak komandor Tadeusz Ziółkowski), pracownicy Ekspozytury Urzędu Ceł, drukarze i dziennikarze (m.in. Wilhelm Grimsmann długoletni redaktor „Gazety Polskiej” i jego syn Zygmunt Grimsmann, absolwent Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, przed wojną asystent na Poczcie Polskiej w Gdańsku) i inni.

 

Sprawcy:

  • dr Helmut Tanzmann, szef Staatspolizeileitstelle Danzig, przewodniczący policyjnego sądu doraźnego, Maks Pauly – komendant Obozów Jenieckich w Gdańsku, członkowie załogi obozu Stutthof wywodzący się z SS-Wachsturmbann Eimann oraz oddziałów Polizei-Reserve-Bataillon/Danzig (policyjny batalion rezerwowy/Gdańsk), egzekucją kierował SS-Obersturmführer Richard Reddig.

 

Okoliczności zbrodni:

spośród aresztowanych we wrześniu 1939 r. Polaków 89 osób zostało skazanych na śmierć z wyroku policyjnego sądu doraźnego (Standgericht), który zapadł w styczniu 1940 r. w obozie Stutthof. Pierwszą grupę 22 więźniów rozstrzelano 11 stycznia 1940 r. Drugą grupę odizolowano od reszty więźniów ok. trzech miesięcy później i rozstrzelano kilka dni później – 22 marca. W Niedzielę Palmową wyłączono z grupy gdańskich Polaków kilkudziesięciu najznakomitszych przedstawicieli, umieszczono ich w pierwszym, przylegającym do komendy baraku i nazwano kompanią karną. Przez kilka dni byli głodzeni, szykanowani, ganiano ich po placu, nakazano czołgać się (była to forma karnego „sportu”). W Wielki Piątek 1940 r. całą karną kompanię, wraz księżmi – bł. Bronisławem Komorowskim i bł. Marianem Góreckim, wyprowadzono poza obóz i rozstrzelano, podobnie jak pierwszą grupę więźniów, w lesie, ok. 2 km od obozu Stutthof.

 

Warte odnotowania/dodatkowe informacje:

Polacy aresztowani w pierwszych dniach września 1939 r. zostali umieszczeni w więzieniu Victoriaschule w Gdańsku, skąd 2 września 1939 r. ok. 150 osób przywieziono na wydzielony teren we wsi Stutthof, położonej w granicach Wolnego Miasta Gdańska. Więźniowie rozpoczęli budowę pierwszych baraków. Niektórzy z Victoriaschule zostali przeniesieni do więzienia na ul. Kurkowej (Schiesstange), a następnie trafili do obozu w Neufahrwasser (Nowy Port), skąd wyprowadzano ich do pracy na Westerplatte; innych wysłano do prac przy budowie wałów nad Zalewem Wiślanym w Pröbbernau (Przebrno). Wielu z nich jesienią 1939 r. skierowano do prac polowych u rolników niemieckich na Żuławach.

Aresztowanych od początku poddawano szczególnym represjom. Jak wspomina Wiesław Arlet, „Po rejestracji grupę, w której się znalazłem, skierowano do piwnicy tak zatłoczonej, że można w niej było tylko stać. Wśród zmaltretowanych zobaczyłem księdza Komorowskiego, proboszcza kościoła św. Stanisława we Wrzeszczu. Miał on usta rozbite na miazgę. Opodal stał pan Tejkowski, prokurent Britisch-Polish Trade Bank (Brytyjsko-Polski Bank Handlowy) – z opuchniętą od pobicia twarzą. Nikt nie był skłonny do rozmów. W piwnicy panowała cisza, tylko z zewnątrz słychać było odgłosy walki i pokrzykiwania szturmowców. Około południa wywołano nazwisko posła Antoniego Lendziona”.

 

Bibliografia:

Archiwum Muzeum Stutthof, Zbiór relacji i wspomnień, relacje ks. Muzalewskiego i T. Masio, t. 9.

  1. Zwarra, Gdańsk 1939, Gdańsk 2021.
  2. Zwarra, Wspomnienia Gdańskiego bówki, t. 2, Gdańsk 1985.
  3. Gajdus, Nr 20998 opowiada, Pelplin 2001.
  4. Gliński, Organizacja obozu koncentracyjnego Stutthof (1 września 1939-9 maja 1945), „Zeszyty Muzeum Stutthof” 1979, nr 3.
  5. Drywa, Polska Matką naszą, „Zbrodnia na Polakach z Wolnego Miasta Gdańska w obozie Stutthof w 1940 r.”, Sztutowo 2022.

 

 

Autor:

Danuta Drywa

 

Zobacz na mapie
Wstecz