Hekatomba na osi czasu

październik–listopad 1939

Księże Góry –Zbrodnia pomorska

 

Data zbrodni:

• październik–listopad 1939 r.

 

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Księże Góry koło Grudziądza

 

Ofiary:

• ludność cywilna Grudziądza oraz mieszkańcy okolicznych wsi i miasteczek, głównie: nauczyciele i księża, uczniowie, urzędnicy, lekarze.Liczba ofiar trudna do ustalenia, gdyżpod koniec wojny Niemcy przystąpili do zacierania śladów zbrodni, odkopując i paląc zwłoki.

 

Sprawcy:

• członkowie Selbstschutzu oraz Gestapo, którzy przybyli z Elbląga i Kwidzyna.Szefem Gestapo w Grudziądzu w latach 1939–1940 był Freissing.

 

Okoliczności zbrodni:

na miejsce egzekucji w Księżych Górach kierowano osoby aresztowane na terenie Grudziądza w drugiej połowie października 1939 r., którepoczątkowo przetrzymywano w więzieniu przy Amtsstrasse 23–27 (obecnie ul.Sikorskiego)oraz w obozie przejściowym w Internacie Kresowym przy ul. św. Wojciecha (obecnie ul. Chopina).Decyzje o losach aresztowanych osób podejmowała komisja Selbstschutzu, której przewodniczył Kurt Goetze, będący jednocześnie komendantem obozu w Internacie. Pierwsza egzekucja na Księżych Górach odbyła się 22października1939 r. Kolejną grupę kilkudziesięciu więźniów wywieziono z Internatu i rozstrzelano na Księżych Górach 29października1939 r. Egzekucje odbywały się rano i wieczorem. Skazanych wywożono z Internatu dwoma autami, w których mieściło się pook.30 osób w każdym. Osobom przewożonym na egzekucję wKsiężych Górach mówiono, że są kierowani na roboty do Halle an der Sale.

 

Warte odnotowania:

w skład komisjiSelbstschutzu, której przewodniczył Kurt Goetze, wchodzili również: Joachim Gramse, Hans Abromeit, Helmut Domke, Horst Kriedte oraz Paweł Neuman.Na podstawie ich decyzji część aresztowanych skazywano na śmierć, część deportowano do Generalnego Gubernatorstwa, część zaś była wywożona do obozów koncentracyjnych lub kierowana do innych miejsc masowych egzekucji. Ofiarami pierwszej egzekucji na Księżych Górach byli m.in.: uczeń Marian Jarchewicz, emeryt Franciszek Komorowski, Bernard Kuszewski, Władysław Paczkowski i Maksymilian Piotrowski.Jednymi z rozstrzelanych wKsiężych Górach byli księża: Antoni Bielenia, Bronisław Bojułka i Józef Gołębiewski. Tu też zginął proboszcz z Dąbrówki Królewskiej ks. Alojzy Ptach i organista Marcin Szwedowski.Prawdopodobnie na egzekucje wKsiężych Górachdowożono również więźniów z aresztu Gestapo mieszczącego się w byłej szkole podstawowej przy Königstrasse 7 (obecnie ul. Mikołaja z Ryńska), w którym głównie przetrzymywano osoby oskarżone o działalność polityczną w czasie plebiscytu na Warmii i Mazurach.

29października1939 r. odbyła się w Grudziądzu publiczna egzekucja na placu przy al. Marszałka Piłsudskiego. Rozstrzelano wówczas 10aresztowanych i przetrzymywanych w obozie w Internacie. Jednorazowo w tym miejscu przetrzymywano około 700 osób, a do końca grudnia 1939 r. zamordowano ok. 250 zatrzymanych.

 

Bibliografia:

Bierut H., Martyrologia grudziądzan podczas okupacji hitlerowskiej, Grudziądz 1999.

IPN By, OK B, kat. A, powiat Grudziądz 26/25, Ankieta sporządzona po wojnie dotycząca masowych egzekucji na Księżych Górach.

IPN By, OK B, sygn. Grudziądz DS. 38/68.

Schoenwald D., Eksterminacja ludności polskiej w Grudziądzu jesienią 1939 r., „Rocznik Grudziądzki” 2011, t. 19.

 

Autor: Danuta Drywa