Polska Hekatomba
Polska Hekatomba
Data zbrodni:
Miejsce zbrodni: zobacz na mapie
Ofiary:
Sprawcy:
Okoliczności zbrodni:
Zajęcie przez Wehrmacht Książa Wielkopolskiego i okolic miało miejsce 10 września 1939 r. Nowe władze przy pomocy miejscowych Niemców zorganizowały pierwsze swoje urzędy. Pomimo zakończenia działań wojennych na terenie Polski na początku października, Niemcy obawiali się wystąpień Polaków przeciwko okupantom. W celu zastraszenia lokalnego społeczeństwa jeszcze we wrześniu 1939 r. rozpoczęli zatrzymywanie obywateli polskich w charakterze zakładników, a w kolejnym miesiącu rozpoczęli akcję aresztowania przedstawicieli inteligencji, jak również tych osób, które przed wojną znane były ze swoich antyhitlerowskich postaw i działały w patriotycznych organizacjach. I tak wśród aresztowanych znaleźli się wówczas kierownik Banku Ludowego w Książu Jan Cyplik (powstaniec wielkopolski), kupcy z tego miasta: Antoni Borowicz, Ignacy Bielerzewski, Tadeusz Bielerzewski i z pobliskiego Dolska Andrzej Mazurkiewicz, Józef Szczepański (leśniczy z Książa), Henryk Łagodzki (właściciel mleczarni w Książu), Stefan Doerffer (właściciel majątku Brzostownia), Czesław Lis (rolnik z Konarzyc), Tadeusz Paul z Dolska (major Wojska Polskiego, powstaniec wielkopolski), stolarz Ludwik Kosowicz z Dolska, nauczyciel Stanisław Nowak z Małachowa, Ignacy Milicki (właściciel majątku Pokrzywnica), rolnik Antoni Jędrzejczak z Ostrowieczna, Andrzej Święcicki (właściciel majątku Trąbinek) i przedwojenny burmistrz Dolska Alojzy Burdajewicz. Wszyscy oni zostali aresztowani, nierzadko przy udziale miejscowych Niemców, za manifestowanie polskości i antyhitlerowskie postawy 18 lub 19 października 1939 r. Np. Antoni Borowicz wystawiał radio, aby mieszkańcy mogli słuchać polskich audycji we wrześniu 1939 r. Stefan Doerffer miał mieć zatarg z miejscowym Niemcem; Franciszek Zwierzchlewski manifestował przeciw Niemcom; Józef Szczepański (leśniczy) przy internowaniu Niemców po wybuchu wojny odgrażał się im dubeltówką; Czesław Lis został aresztowany za rzekome podpalenie stogów. Wszystkich osadzono w areszcie w Książu lub Dolsku. 20 października w ratuszu w Książu, dokąd ich doprowadzono, miał miejsce swoisty ,,sąd” nad aresztowanymi. W jego skład weszli nieznani niemieccy żołnierze, oficerowie Einsatzkommando nr 14. Tego samego dnia przyjechali do Książa czerwonymi autobusami w sile kilkudziesięciu osób. Wśród nich był m.in. SS-Obersturmbannführer Hugo Hein i Paul Diefenbacher, który aktywnie uczestniczył w pracach ,,sądu”. Na mocy jego decyzji na karę śmierci poprzez rozstrzelanie skazano 17 wymienionych obywateli polskich. Jak zeznali świadkowie zdarzenia i ustalono w toku powojennego śledztwa, egzekucji dokonali żołnierze z Einsatzkommando w zielonych mundurach, którzy przyjechali w czapkach z trupią czaszką (podczas rozstrzeliwania Polaków nosili hełmy). Zwłoki pomordowanych na rynku miejskim pochowano we wspólnej mogile na cmentarzu parafialnym.
Warte odnotowania:
Einsatzgruppe VI utworzona została 12 września 1939 r. we Frankfurcie nad Odrą. 11 września rozpoczęła działalność w powiatach Nowy Tomyśl i Międzychód, a następnego dnia zajęła Poznań, gdzie ulokowano centralę EG VI. Grupa operacyjna utworzyła na obszarze Wielkopolski szereg posterunków oraz filii: w Poznaniu, Krotoszynie, Kępnie, a także w Lesznie, Wolsztynie, Kościanie, Gostyniu, Rawiczu i Szamotułach. Jej dowódca Erich Naumann został skazany w norymberskim procesie Einsatzgruppen (1947-1948) na karę śmierci przez powieszenie i stracony w roku 1951.
Źródła:
J. Böhler, K.-M. Mallmann, J. Matthäus, Einsatzgruppen w Polsce, Warszawa 2009, s. 41-44, 56-57.
S. 28/06/Zn, Postanowienie o umorzeniu śledztwa przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Poznaniu w sprawie zamordowania 17 osób 20.10.1939 roku w Książu k. Dolska przez funkcjonariuszy III Rzeszy, 31.01.2007.
Autor: Wojciech Wichert