Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• 17 października 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• wieś Huta w województwie wielkopolskim, w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, wówczas powiat czarnkowski, pole w pobliżu cmentarza protestanckiego

Ofiary:

• Mieczysław Łukaszewski, gospodarz z Przybychowa i powstaniec wielkopolski

Sprawcy:

• członkowie paramilitarnej organizacji Selbstschutz Posen. Mordercą był prawdopodobnie Eugen Jeske, obywatel polski pochodzenia niemieckiego, rymarz ze wsi Przybychowo, który jeszcze w okresie przedwojennym miał osobiste zatargi z Łukaszewskim. Polecenie zabicia Polaka wydał lokalny komendant Selbstschutzu Hugo Schedler, z zawodu stelmach. W trakcie egzekucji obecny był sołtys Przybychowa Erwin Wegner, który umacniał sprawcę w przeświadczeniu, że zbrodniczego czynu należy dokonać. Co interesujące, w okresie późniejszym przejął on gospodarstwo ofiary. Polska Misja Wojskowa w brytyjskiej strefie okupacyjnej wystąpiła o ekstradycję Eugena Jeskego w 1948 r., czego ostatecznie odmówiono. Jeske został jednak wówczas przesłuchany i do zastrzelenia Łukaszewskiego się przyznał, opisując przy tym okoliczności zajścia. Śledztwo w tej sprawie zostało zawieszone przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Poznaniu w styczniu 1973 r. z uwagi na nieobecność osób podejrzanych na terytorium Polski. Po wojnie Jeske mieszkał w Groß Lafferde w Dolnej Saksonii. Z kolei Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Poznaniu z powodu śmierci podejrzanych umorzyła postępowanie w grudniu 2011 r.

Okoliczności zbrodni:

Przed rozstrzelaniem miejscowi Niemcy z Selbstschutzu przetrzymywali Łukaszewskiego w piwnicy jego własnego domu, a następnie w piwnicy szkolnej w Hucie. Znęcali się nad nim fizycznie. Jeske ostatecznie pozbawił go życia strzałem z broni palnej na polu w pobliżu cmentarza protestanckiego. Zwłoki ofiary zakopano w wykopanym grobie, a później przeniesiono w nieustalone miejsce. Z racji powstańczej przeszłości i statusu społecznego nazwisko mężczyzny widniało najpewniej na niemieckiej liście proskrypcyjnej, co również mogło być motywem egzekucji.

Warte odnotowania:

Hugo Schedler był komendantem Selbstschutzu na obszar Huty, Przybychowa i okolicznych wsi, zrzeszającego ok. 120 członków.

Źródła:

OKP. I Ds. 16/68, Sprawozdanie ze śledztwa OKBZH w Poznaniu w sprawie zabójstwa w połowie października 1939 roku w Hucie pow. czarnkowskiego – Mieczysława Łukaszewskiego, b.d.

S. 76/10/Zn, t. 1, Postanowienie o umorzeniu śledztwa w sprawie dokonanego na początku października 1939 roku w miejscowości Huta, pow. Czarnków, zabójstwa Mieczysława Łukaszewskiego przez członków Selbstschutz, 27 XII 2011.

Wichert W., Selbstschutz w Wielkopolsce (Selbstschutz Posen) [maszynopis oddany do druku] [w:] W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, M. Przegiętka, Warszawa 2021, s. 198-199.

Autor: dr Wojciech Wichert (IPN Szczecin)