Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• 24 stycznia 1940 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Świński Rynek w Tczewie

Ofiary:

• 13 mieszkańców Tczewa: Anastazy Chrzanowski – 45 lat, Jan Dunajski – 28 lat, Brunon Freitag – 25 lat, Kopytkowski, Kazimierz Modrzyński – 43 lata, Jan Okoniewski – 70 lat, Jerzy Simonsohn – 34 lata, Teodor Stawikowski – 46 lat, Paweł Stopikowski – 50 lat, Jerzy Trowski – 26 lat, Leonard Wałaszewski – 59 lat, Józef Zebell –52 lata, Walenty Żwan – 61 lat.

Sprawcy:

• W postępowaniu prowadzonym przez Prokuraturę przy Sądzie Krajowym w Norymberdze z 1980 r. (sygn. 341 Js 33786/80) wymienieni zostali następujący sprawcy związani z tą egzekucją: Walter Becker, Oskar Kowalke, Wilhelm Fast, Erwin Martens, Reinhold Isendick, dr Gerhard Regier, Gustav Hogenfeld, Konrad Radziejewski, HeinrichBlauschek, Adolf Liester, Erwin Waltersdorf, Paul Lerchenfeld, Eryk Ludwik Kuhlmann, Edmund Jakob Karlikowski, Jerzy Karlikowski, Alfons Majtkowski vel Mainrad, Wilhelm Kawlowski, Walter Schumacher, Robert Schulz, Herber Schulz, Albert Saenger i Curt Seedig.

Okoliczności zbrodni:

W styczniu 1940 r. na terenie dawnej fabryki gazomierzy „Arkona” w Tczewie znajdowały się garaże, w których Niemcy składowali autobusy i samochody ciężarowe. Ze względu na przechowywanie w tym miejscu materiałów łatwopalnych i pojazdów mechanicznych zachowywano szczególne zasady bezpieczeństwa. W nocy 23 stycznia 1940 r. na terenie, gdzie były zlokalizowane garaże wybuchł pożar w wyniku które zniszczone zostały pojazdy pocztowe. Prawdopodobną przyczyną pożaru było ustawienie koksowników ogrzewających pomieszczenia zbyt blisko samochodów i przez to nastąpił zapłon oparów benzyny. Zdarzenie to stało się pretekstem dla Landrata Reinholda Isendicka do oskarżenia o sabotaż Polaków i spowodowanie represji, które zakończyły się masową egzekucją. 24 stycznia 1940 r. w godzinach rannych w Starostwie Powiatowym w Tczewie odbyła się narada wyższych funkcjonariuszy partyjnych Ortsgruppenleiterów NSDAP w Tczewie pod kierownictwem R. Isendicka i jego następcy Herberta Josta. Grupa ta wytypowała nastawionych patriotycznie Polaków, których należało aresztować, a następnie pokazowo rozstrzelać. Zatrzymanych przewieziono samochodem ciężarowym na tzw.: Świński Rynek w Tczewie (obecnie Pl. Niezłomnych) i tam rozstrzelano. Egzekucja była publiczna. Polaków przywieziono z aresztu przy obecnej ul. Dąbrowskiego. Na rynku zgromadzono około 40 przypadkowych świadków. Skazańców ustawiono pod murem remizy strażackiej i o godzinie 14:00 rozstrzelano. Landrat R. Isendick 24 stycznia 1940 r. wydał odezwę do ludności powiatu tczewskiego informującą o wykonanej egzekucji.

Warte odnotowania:

Zwłoki zamordowanych 13 Polaków zostały wywiezione przez M. Prohla do Lasu w okolicach Starogardu Gdańskiego i pogrzebane na terenie bagiennym.

W 1967 r. na Placu Niezłomnych w Tczewie, na dobudowanym murze znajdującym się w odległości 12 metrów od tego, pod którym zostało rozstrzelanych 13 Polaków w styczniu 1940 r., umieszczono tablicę pamiątkową z nazwiskami osób zamordowanych.

Bibliografia:

Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku,

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie,

Bundesarchiv Ludwigsburg

Bundesarchiv Bayreuth,

Bundesarchiv Berlin,

Die Behörde des Bundesbeauftragten für die Stasi-Unterlagen Berlin (BStU Berlin),

M. Tomkiewicz, Zbrodnia pomorska 1939 roku w powiecie tczewskim: sprawcy, ofiary, pamięć, odpowiedzialność, tom LXXX „Rocznika Gdańskiego” (w druku)

S. Lipiecki, Mordercy pozostają wolni [w:] Głos Wybrzeża, Nr 55, 6 III 1970 r., s. 2.

Autor: Monika Tomkiewicz