Polska Hekatomba
Polska Hekatomba
5–12 września 1939
Bydgoszcz – Zbrodnia pomorska
Data zbrodni:
Miejsce zbrodni: zobacz na mapie
różne rejony miasta, w tym również miejsca publiczne:
Ofiary:
Sprawcy:
Okoliczności zbrodni:
wkraczające do Bydgoszczy 5 września 1939 r. jednostki 4. Armii niemieckiej napotkały opór ze strony Straży Obywatelskiej, a jej członkowie poddali się dopiero po uzyskaniu zapewnienia, że będą traktowani jak jeńcy wojenni. Niemcy nie dotrzymali zobowiązania, przekazując pojmanych w ręce funkcjonariuszy EK1/IV, którzy dokonali ich egzekucji w dzielnicy Bielawy (część ofiar została zakatowana tępymi i ostrymi narzędziami). Wraz z opanowywaniem kolejnych dzielnic najeźdźcy przeprowadzali masowe aresztowania ludności cywilnej. W czasie panującego w pierwszych dniach po zajęciu miasta chaosu,ogarnięci „powstańczą psychozą” Niemcy dokonywali samosądów i doraźnych egzekucji w różnych rejonach, m.in. na terenie koszar WP przy ul. Gdańskiej i Szubińskiej.
8 września 1939 r. wojskowym komendantem Bydgoszczy został gen. Wehrmachtu i SS Walter Braemer, a miejscowym szefem NSDAPi komisarzem miasta– Werner Kampe. Dowództwo 4. Armii nakazało im oczyszczenie miasta ze „zbrodniczych elementów polskich”. Wszystkichmężczyzn podejrzanych o udział w tzw. krwawej niedzieli (BrombergerBlutsonntag), do której doszło 3–4 września 1939 r., oraz uczestniczących od 5 września rzekomo w „polskim powstaniu” zatrzymywano i kierowano na teren koszar przy ul. Gdańskiej, gdzie po posiedzeniu Sądu Specjalnego w Bydgoszczy (SondergerichtBromberg) byli oni w większości rozstrzeliwani (m.in. na dziedzińcu więzienia przy ul. Wały Jagiellońskie). Wyroki śmierci zapadały w pierwszej kolejności wobec tych zatrzymanych, u których znaleziono broń (w tym broń białą).Duża część ofiar pacyfikacji miasta pochodziła z robotniczej dzielnicy Szwederowo, uznanej przez okupanta za najbardziej niebezpieczną. Drugą część ofiar stanowili przypadkowo pojmani zakładnicy.Tylko w dwóch egzekucjach, przeprowadzonych na Starym Rynku 9–10 września, rozstrzelano 40 z nich. Część egzekucji była odwetem za ataki na niemieckich żołnierzy i funkcjonariuszy. Niektóre zbrodnie miały jednak charakter przypadkowy, a ich celem było sterroryzowanie mieszkańców.
Warte odnotowania:
po odwołaniu 11 września Braemera z funkcji komendanta wojskowego pacyfikacją Bydgoszczy kierowałyorgany SS i policji, które z pomocą bojówek VolksdeutscherSelbstschutzWestpreussenorganizowały masowe egzekucje polskich mieszkańców Bydgoszczy (głównie inteligencji) w odludnych miejscach na obrzeżach miasta, takich jak Las Gdański i Fordońska Dolina Śmierci. Na przełomie 1939 i 1940 r. odstąpiono od „akcji bezpośrednich” na rzecz deportacji do obozów koncentracyjnych.Według ostrożnych szacunków do końca 1939 r. Niemcy zamordowali 1,5 tys. bydgoszczan. Sam tylko Sąd Specjalny w Bydgoszczy za udział w „krwawej niedzieli” skazał na śmierć 243 osoby.
Bibliografia:
BöhlerJ.J., Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce. Wrzesień 1939. Wojna totalna, tłum. P. Pieńkowska-Wiederkehr, Kraków 2009.
BöhlerJ.J., Mallmann K.M.,Matthäus J.J., Einsatzgruppen w Polsce, E.tłum. E. Ziegler-Brodnicka, Warszawa 2009.
Historia Bydgoszczy,red. M. Biskup, t. 2, cz. 2 (1939–1945), Bydgoszcz 2004.
Jastrzębski W., Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945, Warszawa 1974.
Jastrzębski W., Sziling J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945, Gdańsk 1979.
Wardzyńska M., Był rok 1939.Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009.
Autor: Bartosz Januszewski