Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• październik - listopad 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Białochowo, powiat grudziądzki

Ofiary:

• polska ludność cywilna, mieszkańcy Białochowa i okolicznych miejscowości

Sprawcy:

• etniczni Niemcy – członkowie Selbstschutz Westpreussen działający pod nadzorem SS. Wśród nich znaleźli się członkowie rodziny Falkenheimów, właścicieli majątku Białochowo: Kurt i jego synowie Karol Antoni i Hans Georg oraz Reinhold, Erich i Heinrich Oheim, a także Herbert Poerschke. Wszyscy oni zmarli po wojnie, nie ponosząc kary. Karę 10 lat pozbawienia wolności poniósł Otto Matula z Nowej Wsi za denuncjowanie Polaków, np. Stanisława Irgasa, który został rozstrzelany 29 października. Na karę śmierci skazano Barnarda Radtke, odpowiedzialnego za aresztowanie Adama Maklesa z Rogoźna. Makles zginął w niewyjaśnionych okolicznościach.

Okoliczności zbrodni:

w październiku i listopadzie 1939 r. członkowie Selbstschutzu zatrzymali liczną grupę mieszkańców Białochowa i miejscowości położonych w sąsiedztwie majątku, np. Dusocina, Nowej Wsi. Na miejsce egzekucji wybrano bagnisty teren. Najliczniejszą grupę osób zatrzymano i rozstrzelano 16 i 29 października 1939 r. 16 października prawdopodobnie zginęło około 40 osób. Zatrzymania odbywały się w różnych porach dnia. Członkowie Selbstschutzu przychodzili do domów i zabierali ze sobą ludzi, którzy już nigdy nie wrócili. W wielu przypadkach rodziny nie wiedziały, jaki los spotkał ich krewnych. W Nowej Wsi Niemcy zorganizowali łapankę na Polaków idących do kościoła.
W 1944 r. do Białochowa przybyli funkcjonariusze nieznanej formacji, którzy na podstawie informacji uzyskanej od właściciela majątku Białochowo i dowódcy tamtejszego Selbstschutzu Kurta Falkenheima odnaleźli miejsce egzekucji, wydobyli szczątki ofiar i je spalili. Okazało się, że jednak nie wszystkie. Po II wojnie światowej część zwłok odnaleziono, ekshumowano i pochowano na cmentarzu w miejscowości Mokre. Liczbę zamordowanych szacuje się na 135-200 osób. Z imienia i nazwiska ustalono 88 ofiar.

Warte odnotowania:

Zamordowany Adolf Łazarski przed wojną procesował się z Kurtem Falkenheimem, w związku z dzierżawieniem przez Łazarskich ziemi przyznanej z parcelacji majątku Białochowo. Zemsta była przyczyną aresztowania przez Selbstschutz Adolfa Łazarskiego i jego syna Feliksa.

Źródła:

- Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku, S 63/03/Zn, akta śledztwa w sprawie zbrodni nazistowskich dokonanych w okresie od września do listopada 1939 r. na terenie Białochowa, pow. grudziądzkiego wobec obywateli polskich przez członków Selbstschutzu.

- Mazanowska I., Ceran T., Selbstschutz na Pomorzu Gdańskim i Kujawach (Selbstschutz Westpreussen) [w:] W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940 (mps)

- Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo toruńskie,Warszawa 1983.

Autor: Izabela Mazanowska