Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• październik– grudzień 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Barbarka – las na północ od Torunia (obecnie cześć miasta)

Ofiary:

• polska ludność cywilna przede wszystkim z Torunia i powiatu toruńskiego. Zidentyfikowano 298 ofiar wśród nich było: 91 rolników, 58 robotników, 36 rzemieślników, 31 nauczycieli, 17 kolejarzy, 15 pracowników umysłowych.

Sprawcy:

• miejscowi Niemcy – członkowie Selbstschutz Westpreussen, Funkcjonariusze toruńskiego Gestapo i Służby Bezpieczeństwa.

Okoliczności zbrodni:

Od października rozpoczęto zorganizowaną akcję zatrzymania Polaków w Toruniu i powiecie toruńskim. Od 17 do 21 X 1939 r. przeprowadzono wielką łapankę. Miasto podzielono na pięć zamkniętych sektorów i przeczesywano dom po domu w poszukiwaniu „elementów niepewnych politycznie” i przedstawicieli warstwy przywódczej. W Chełmży wezwano nauczycieli, urzędników i duchownych do stawienia się na dworcu kolejowym w celu wyjazdu na dwutygodniowe szkolenie do Torunia. Trafili oni, jak większość zatrzymanych Polaków, do więzienia zlokalizowanego w starej pruskiej fortecy – Forcie VII im. Tadeusza Kościuszki, który przed 1918 r. i po 1939 r. został przemianowany na fort im. Fryderyka Wielkiego. W więzieniu Polacy byli bici, poniżani i przesłuchiwani. Szczególnie znęcano się nad duchowieństwem. Komisja kwalifikacyjna decydowała kogo można zwolnić a kogo należy rozstrzelać. Mordowano osoby uznane za warstwę przywódczą, Polaków oskarżonych o postawę antyniemiecką lub właścicieli majątków i zakładów, które chciano zagarnąć. Ofiary ustawiano nad wcześniej wykopanymi rowami i rozstrzeliwano w lasach Barbarki. W 1944 r. Niemcy wydobyli i spalili zwłoki. W czasie akcji niwelacyjnej przed wejściem do lasu ustawiono tabliczki z zakazem wstępu w języku polskim i niemieckim. W 1945 r. w czasie oględzin miejsc kaźni odnaleziono sześć masowych grobów. Tylko w jednym grobie o wielkości: 11 metrów długości i 2 m szerokości odnaleziono 87 zwłok ułożonych w trzech warstwach. Na podstawie wielkości pustych grobów łączną liczbę zamordowanych oszacowano na 600 osób.

Warte odnotowania:

„Strzały obok”

Komendantem Fortu VII z którego wywożono Polaków na rozstrzelanie był Karl Friedrich Strauss właściciel zakładu stolarskiego w Toruniu. W 1969 r. stanął on przed sądem w Berlinie, w którym oskarżono go o udział w 80 morderstwach Polaków. Podczas procesu tłumaczył , że podczas rozstrzeliwań w Barbarce nie celował do ofiar, lecz strzelał obok. Sąd zamiast wysłuchać polskich świadków – byłych więźniów Fortu VII, dał wiarę byłym kolegom Straussa z Selbstschutzu. Głównego sprawcę zbrodni w Barbarce uniewinniono.

Źródła:
- S. Grochowina, J. Sziling, Barbarka. Miejsce niemieckich egzekucji Polaków z Torunia i okolic (październik‒grudzień 1939), Toruń 2009.

- S. Grochowina, Selbstschutz w Toruniu i powiecie toruńskim [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T.S. Ceran, Bydgoszcz–Gdańsk 2016.

Autor: Tomasz Ceran