Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• Jesień i zima 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• 1939 -1945: rejencja gdańska, powiat kościerski, Okręg Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie. W Skarszewach funkcjonował obóz przejściowy dla jeńców polskich i areszt policyjny. Obóz przejściowy mieścił się w miejscowym tartaku, a areszt w gmachu sądu.

Ofiary:

• W obozie przejściowym przebywało ok. 200 osób, w tym żołnierze wojsk lądowych, marynarze i ludność cywilna. Część jeńców była zatrudniona w rolnictwie. Pod koniec 1939 r. przeniesiono ich do obozu w Toruniu. Aresztowanych w powiecie kościerskim Polaków kierowano przede wszystkim do aresztu policji bezpieczeństwa w Skarszewach. W areszcie osadzeni byli Polacy, głównie nauczyciele, kupcy, urzędnicy, rzemieślnicy, duchowni katoliccy i członkowie Polskiego Związku Zachodniego.

Sprawcy:

• Głównym inspiratorem i wykonawcą polityki terroru na terenie powiatu kościerskiego był Günther Modrow – okupacyjny starosta i kierownik powiatowej organizacji NSDAP w Kościerzynie. Funkcję komendanta aresztu w Skarszewach pełnił SS – Obersturmführer A. Dressler – członek Einsatzkommando 16 i dowódca miejscowego oddziału Selbstschutzu, jego zastępcą był Walter Koch. W skarszewskim areszcie działała kolejna komisja, która wyznaczała osoby do likwidacji w jej skład wchodzili: Edmund Robert Engler, A. Dressler, W. Koch, Johann Holc, Bruno Klatt i Otto Raper. Większość z ok. 400 aresztowanych została rozstrzelana w październiku i listopadzie 1939 roku przez członków SS oraz Selbstschutz. We wrześniu 1939 r. wspomagali morderców członkowie Arbeitsdienstu, którzy więźniów wywozili wozami konnymi, a następnie pomagali w zakopywaniu mogił.

Okoliczności zbrodni:

W piwnicach aresztu policyjnego znajdowała się cela śmierci. Wieczorową porą Polizeimeister o nazwisku Arndt sprowadzał do celi śmierci dwóch więźniów, a później byli oni ładowani na samochody ciężarowe i wywożeni na egzekucje. W październiku 1939 roku na polu Otto Karaua pracowało przy kopaniu ziemniaków 14 Polaków z wiezienia, których strzegło dwóch żandarmów Meier i Bischoff. Polacy ci zostali po skończonej pracy zastrzeleni w Więckowach. Egzekucji dokonywano: w lasku proboszczowskim koło Skarszew; na polu Franciszka Bławata koło Więcków (miejsce zbrodni było położone w odległości 150 m od gościńca prowadzącego ze Skarszew do Więcków w kierunku południowym w głębokim rowie służącym do odprowadzania z pola wód opadowych); na polu Oholowej przy jeziorze skarszewskim obok szosy starogardzkiej; na drodze między Czarnocinem a Bączkiem i na cmentarzu żydowskim położonym nad jeziorem Borówno, w odległości ok. 3 kilometrów od miasta. Brak informacji o zbrodniach dokonanych na jeńcach skarszewskiego obozu.

Warte odnotowania:

W okresie powojennym na terenie byłego obozu znajdowały się Skarszewskie Zakłady Przemysłu Terenowego.

Na cmentarzu tym Niemcy wymordowali w dniu 27 czerwca 1945 r. ok. 200 -300 osób z niewielkiej już wtedy społeczności żydowskiej Skarszew oraz obozujących w okolicy Cyganów - w tym kobiety i dzieci.

Zimą 1944 r., w związku ze zbliżaniem się frontu wschodniego Niemcy wykopali i spalili zwłoki pochowane w niektórych zbiorowych mogiłach. Po zakończeniu działań wojennych polskie władze dokonały w okolicach Skarszew ekshumacji 340 ciał ofiar nazistowskiego terroru.

Po wojnie na terenie gminy Skarszewy zewidencjonowano trzynaście miejsc pamięci narodowej. Pomnikiem upamiętniono m.in. miejsce straceń na cmentarzu żydowskim oraz groby i miejsca straceń w Nowym Wiecu, lesie Probostwo i Więckowach.

Bibliografia:

Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku,

Bundesarchiv Ludwigsburg

J. Matynia, Na szlakach walk i męczeństwa województwa gdańskiego 1939 -1945, Gdynia 1967

Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939 -1945 Informator encyklopedyczny, Warszawa 1979.

E. Zimmermann. Saga rodu Modrowów. O dobrym Wernerze i złym Guntherze [w:] Naji Gochë, nr 6/2006 - 1/2007 (32/33)

D. Schenk: Albert Forster. Gdański namiestnik Hitlera. Gdańsk, 2002, s. 230-231.

A.Gąsiorowski: Zbrodnia w Piaśnicy na tle innych miejsc kaźni na terenie okupowanej Polski,[ w]: Piaśnica oskarża, Wejherowo 2009.

Remonty mogił [w:] Skarszewy. Pismo Samorządowe nr 6(21), październik - listopad 2004.

Autor: Monika Tomkiewicz