Varia

Data zbrodni:

• Brak udokumentowanych informacji o popełnionych zbrodniach w okresie od lipca 1944 do wiosny 1946 r. Wielu osadzonych popełniało jednak samobójstwo ze względu na trudne warunki bytowe i ciężką pracę fizyczną.

Miejsce zbrodni:

• Od połowy lipca 1944 r. obóz w Prawieniszkach znów był w rękach władz sowieckich. Osadzano tu osoby różnych narodowości: Polaków (przewiezionych masowo po operacji „Ostra Brama”), Węgrów, Litwinów, ale również Ukraińców i Rosjan. W jednym baraku przetrzymywano zarówno więźniów politycznych, jak i liczną grupę kryminalnych.

Ofiary:

• Żołnierze Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego
  Węgrzy, Litwini, Ukraińcy, Rosjanie (bardzo często strażnicy w zakładzie poprawczym z lat 1939-1941).

Sprawcy:

• Funkcjonariusze NKWD i NKGB.

Okoliczności zbrodni:

Złe warunki bytowe i niepewność dalszego losu powodowały, że często zdarzały się przypadki samobójstw. Szczególnie często popełniali je Rosjanie.

Warte odnotowania:

Więźniów zatrudniano głównie do pracy na torfowisku, w szklarni obozowej i przyległych gospodarstwach rolnych.

9 maja 1945 r., w związku z zakończeniem wojny zwolniono z obozu część więźniów kryminalnych. Więźniowie polityczni pozostali w nim nadal. Dopiero na przełomie roku 1945/1946 rozpoczęły się deportację osadzonych Prawieniszek w głąb ZSRR.

Od 2013 r. systematycznie do Zakładu karnego – kolonii otwartej Pravieniškių przenoszeni byli więźniowie z likwidowanego więzienia na Łukiszkach w Wilnie. W lipcu 2019 r. proces ten się ostatecznie zakończył.

Źródła:

Lietuvos Centrinis Valstybės Archyvas Vilnius

Lietuvos Ypatingasis Archyvas Vilnius

Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsk

Bibliotek Uniwersytetu Warszawskiego (dalej: BUW), W.W. Kieżelis, Wspomnienia 1939 -1955, Bydgoszcz 1994, maszynopis Przeżyliśmy łagry. Wspomnienia żołnierzy Okręgu Wileńskiego AK (1945–1949), Warszawa 2011.

Geoffrey P. Megargee [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945. T. I: Early Camps, Youth Camps, and Concentration Camps and Subcamps under the SS-Business Administration Main Office (WVHA), United States Holocaust Memorial Museum and Indiana University Press, 2009

Monika Tomkiewicz, Więzienie na Łukiszkach w Wilnie 1939-1953, Warszawa 2018.

Autor: Monika Tomkiewicz