Hekatomba na osi czasu

październik–grudzień 1939

Pola Igielskie koło Chojnic – Zbrodnia pomorska

Data zbrodni:

• październik–grudzień 1939 r.

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• Pola IgielskiekołoChojnic (obecnieczęść miasta), wkrótce po egzekucjachnazwane przez miejscową ludność „DolinąŚmierci”.

Ofiary:

• polska ludność cywilna: chojnicka inteligencja, robotnicy i rolnicy;
• pacjenci szpitala psychiatrycznego w Chojnicach;
• obywatele polscy pochodzenia żydowskiego–mieszkańcy Chojnic.

Sprawcy:

• miejscowi Niemcy, członkowie III inspektoratu SelbstschutzuWestprussen z siedzibą w Chojnicach działający pod nadzorem SS.

Okoliczności zbrodni:

w październiku 1939 r., w wyniku przepełnienia miejscowego więzienia, Niemcy utworzyli wbudynkach Krajowego Zakładu Opieki Społecznej obóz zatrzymań. Trafili tam głównie mieszkańcy Chojnic i powiatu chojnickiego zasłużeni dla odbudowy państwa polskiego po 1920 r. Większość zatrzymanych zabrano z obozu na pobliskie Pola Igielskie i tam zamordowano. Zabijano strzałami w tył głowy, a także poprzez uderzenia tępymi narzędziami. Ciała ofiar wrzucono do rowów strzeleckich i przysypano warstwą piasku.W 1945 r. ekshumowano szczątki 107 ofiar (90 mężczyzn, 16 kobiet i jedno dziecko). Rozpoznano 53 ofiary. Zidentyfikowanymdzieckiem była siedmioletnia Teresa Falkenstein zamordowana w Dolinie Śmierci wraz ze swojążydowską rodziną –ojcem i matką.Na Polach Igielskich członkowie Selbstschutzu zamordowali także 218 pacjentów miejscowego szpitala psychiatrycznego. Podczas ekshumacji wydobyto jednak zwłoki tylko 61 pacjentów;pozostałych nieekshumowano. Pełna liczba osób zamordowanych w Dolinie Śmierci w Chojnicach nie jest znana. Chociaż w latach 1963–1973 toczyło się postępowanie przygotowawcze w Centrali Ścigania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu,żaden ze sprawców nie został pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

Warte odnotowania:

badania archeologiczne przeprowadzone w chojnickiej Dolinie Śmierci w latach 2020–2022 potwierdziły, że w styczniu 1945 r. na Polach Igielskich Niemcy rozstrzelali także bliżej nieustaloną liczbę osób. W ujawnionych jamach grobowych odnaleziono szczątki ludzkie pochodzące od 100–500 osób. Byli to więźniowie z zakładu karnego w Bydgoszczy i Koronowie,których ewakuowanoprzed nadciągającąArmią Czerwoną. Ciała ich spalono. Odnaleziono ponad 4250 artefaktów należących do ofiar, m.in.: obrączki, pierścionki, sygnety, medaliki z wyobrażeniem Matki Boskiej, krzyżyki, koraliki stanowiące elementy różańców, srebrne zegarki kieszonkowe, fragmenty obuwia, guziki, okulary, łyżki, sztuczne zęby. Wśród nich była obrączka należąca do Anny Stołowskiej z d. Walkowskiej. Została onaaresztowanaprzez grudziądzkie Gestapo w nocy z 16 na 17 stycznia 1945 r. za działalność partyzancką, anastępnie trafiła do więzienia w Bydgoszczy. Na Polach Igielskich najprawdopodobniejzamordowanotakże jej męża i trójkę dzieci.W 2023 r., w wyniku prac w ramach projektu „Archeologia zbrodni pomorskiej 1939”, odkryto tam także szczątki ofiar z jesieni 1939 r.

Bibliografia:

Chojnice w latach 1939–1945, Chojnice 1947.

Jastrzębski W., Trzecia Rzesza Niemiecka (1939–1945) [w:] Dzieje ziemi i powiatu chojnickiego, t. 1, Przeszłość i teraźniejszość ziemi chojnickiej, red. J. Knopek, Chojnice 2013.

Komunikat prokuratora Tomasz Jankowskiego i dr. Dawida Kobiałki z prac archeologicznych przeprowadzonych w chojnickiej DolinieŚmierci, 19 VII 2021 r.,https://ipn.gov.pl/pl/dla-mediow/komunikaty/147196,Zakonczono-prace-ekshumacyjne-gdanskiego-pionu-sledczego-IPN-i-bieglych-z-Fundac.html.

Kurek P., Oskarżeni o członkostwo w VolksdeutscherSelbstschutz przed Sądem Okręgowymw Chojnicach, „Zeszyty Chojnickie” 2017, nr 33.

Autor: Tomasz Ceran