Varia

Data zbrodni:

• początek 1940 r. – styczeń 1945 r.

Miejsce zbrodni:

• od początku 1940 r. do stycznia 1945 r. obok parowozowni kolejowej w Iławie istniał karny obóz pracy dla mężczyzn stworzony na potrzeby kolei Rzeszy. Teren obozu ogrodzony drutem kolczastym i znajdował się przy obecnych ulicach Kolejowej i Celnej.

Ofiary:

• Obóz był filią niemieckiego więzienia w Sztumie. Osadzeni tam byli Polacy skazani przez sądy niemieckie. Stała liczba więźniów wahała się od 400 do 600. Trudno ustalić, jaka była całkowita liczba osób tam więzionych. Czasowo w wydzielonej części obozu przebywała grupa Rosjanek i Żydzi.

Sprawcy:

• Obsługę obozu stanowili: komendant o nazwisku Elscher lub Elsner i Schultz oraz strażnicy: Steinert, Jancen, Gallas, Lawende, Buchner, Napolski, Teuschner i Engels. Jedną z osób znęcających się nad więźniami był kapo baraku więziennego nr 5 Romuald Zwoliński. Zmuszał on współwięźniów do oddawania mu jedzenia oraz bił gumową pałką i drutem i przypalał rozżarzonymi węglami. Wskutek pobicia przez niego zmarł w obozie jeden więzień. Sąd Okręgowy w Pasłęku w dniu 10 października 1947 r. skazał go na 15 lat pozbawienia wolności.

Okoliczności zbrodni:

Wielu więźniów obozu zmarło z wycieńczenie lub w wyniku pobicia przez strażników kolbami karabinów, pałkami drewnianymi i deskami. W 1943 r. jeden ze strażników wylał na więźnia dwa garnki gotującej się wody w łaźni, wskutek czego więzień ten zmarł. Miejsca po zmarłych więźniach uzupełniano stałymi transportami z więzienia w Sztumie. Zdarzały się próby ucieczek z obozu, a osoby złapane były okrutnie bite, a potem takie zmasakrowane oprowadzane po obozie. W jednym z pomieszczeń w baraku byłą tzw.: „trupiarnia”. Tu składowano ciała zmarłych przed ich włożeniem do drewnianych trumien i wywiezieniem konnymi wozami poza obóz. Ciała początkowo grzebano na cmentarzu komunalnym w Iławie oraz w lasku obok parowozowni. Trumny ze zwłokami przewoziła miejscowa firma Schnell. W styczniu 1945 r. w związku ze zbliżającymi się do Iławy oddziałami Armii Czerwonej obóz zlikwidowano, a więźniów wywieziono transportem kolejowym do obozów w Niemczech lub ewakuowano w pieszych kolumnach. W czasie pieszej ewakuacji dużo więźniów uciekło.

Informacje dodatkowe:

Więźniowie pracowali od 8 do 12 godzin dziennie przy rozbudowie i utrzymaniu kolei w Iławie, rozładunku wagonów towarowych i robotach budowlanych tj.: budowali słupy do linii kolejowych, układaniu torowisk i podkładów.

Więźniowie ubrani byli w czarne ubrania robocze z pomarańczowymi lampasami na nogawkach, a na nogach mieli drewniane chodaki, a na głowach czapki tzw.: „krymki”. Zimą była ta sama odzież co latem. Racje żywnościowe były głodowe.

W 1958 r. na terenie pola przylegającego do więzienia w Iławie (wcześniej koszary) przeprowadzono ekshumacje w wyniku której wydobyto 606 zwłok, ofiar terroru hitlerowskiego z lat 1939 -1945. Ekshumowane szczątki przeniesiono na cmentarz w Olsztynie przy ul. Baczewskiego i wojenny przy ul. Szarych Szeregów.

Bibliografia:

Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku

T. Kowalski, Obozy hitlerowskie w Polsce południowo –wschodniej, Warszawa 1973, s. 107 -114

Z. Lietz, Obozy jenieckie w Prusach Wschodnich 1939 -1945, s. 13 – 69

S. Trykacz, Ziemia iławska mała ojczyzna, Iława 1996, s. 7-8

Iławianie o historii miasta i okolic, Iława 2005, s. 93

Z. Dudzińska, Walka męczeństwo cmentarze, Olsztyn 1973, s. 37 -38.

Autor: Monika Tomkiewicz