Varia

Data zbrodni:

• Osoby zmarłe z wycieńczenia ciężką pracą i warunkami bytowymi w latach 1942-1944

Egzekucja 16 więźniów w nieustalonym miejscu i czasie

Liczba ekshumowanych ciał w pobliżu obozu: 3 000.

Miejsce zbrodni:

• do 1945: Prusy Wschodnie, rejencja królewiecka; 1945 -1975 Polska Rzeczpospolita Ludowa, województwo olsztyńskie; 1975 -1989 województwo elbląskie; 2021 Rzeczpospolita Polska w województwie warmińsko-mazurskim, powiat Lidzbark.

Obóz w Ornecie (niem.: Wormditt) miał charakter karnego obozu pracy. Określany był również jako wychowawczy obóz pracy. Znajdował się przy ul. Braniewskiej, w odległości około 500 metrów za cmentarzem.

Ofiary:

• W latach 1942 a 1944 r. pomiędzy miejscowością Orneta a wsią Krzykusy (powiat Braniewo) funkcjonowało lotnisko wojskowe, do którego wybudowania wykorzystano więźniów karnego obozu pracy i robotników przymusowych narodowości polskiej, rosyjskiej, włoskiej, francuskiej i angielskich jeńców wojennych. Przedsięwzięcie budowlane na lotniku prawdopodobnie realizowały dwie firmy HOCHTIEF Aktiengesellschaft z Essen i STARBAG BAU-AG z Kolonii. Część robotników polskich należała do tzw.: „grupy wolnościowej”, która do końca 1943 r. stacjonowała w miejscowości Bażyny oddalonej około 3,5 km od lotniska. Na terenie lotniska znajdował się rewir obozowy składający się z baraków mieszkalnych ogrodzonych drutem kolczastym. W jego wydzielonych rewirach przebywali osobno jeńcy wojenni oraz cywile osadzeni karnie, najczęściej kierowani tu z obozu przejściowego w Działdowie. W obozie w Ornecie stworzono warunki bytowe i pracy zmierzające do fizycznego wyniszczenia. Racje żywnościowe były głodowe, brak było opieki lekarskiej oraz ciepłej odzieży. Więźniowie nosili ubranie obozowe w postaci uszytych ze zwykłych worków jutowych i drewnianych chodaków. Osadzeni nie otrzymywali żadnych numerów rejestracyjnych, a jedynie mieli oni na ubraniach wymalowane żółtą olejną farbą litery „AEL”.

Sprawcy:

• Obóz podlegał prawdopodobnie formacji SS. Komendantem był SS-mann w stopniu oficera w wieku ok. 40 -50 lat. Jego zastępcą był młodszy wiekiem oficer SS z charakterystyczną bezwładną lewą ręką. Inny charakterystyczny Wachmann z obsługi obozowej nie posiadał trzech palców u prawej dłoni i miał zniekształconą małżowiną uszną oraz bliznę po oparzeniu z tyłu głowy.

Okoliczności zbrodni:

Osadzeni wykonywali ciężkie prace fizyczne przy budowie lotnika oraz rozładunku dostaw materiałów budowlanych na stacji Basien. Za drobne przewinienia byli bici kolbami karabinów, pałkami drewnianymi i deskami. Z wycieńczenia w obozie zmarło kilkaset osób. Słabi więźniowie, którzy nie mogli pracować nie wracali już do baraków, tylko w drodze powrotnej z pracy byli mordowani. Zmarli początkowo byli grzebani na cmentarzu w Ornecie, a potem od 1944 r. zwłoki wywożono krytymi plandeką samochodami ciężarowymi w nieznanym kierunku. Świadkowie zeznali, że zastrzelono z broni palnej co najmniej 16 więźniów, za oddalenie się od miejsca pracy lub przemycanie żywności. W 1946 r. w pobliżu obozu odkryto masowe groby, w których znajdowały się zwłoki ok. 3 000 ofiar. Od 1947 r. na cmentarzu komunalnym w Ornecie znajdują się groby byłych więźniów obozu.

Informacje dodatkowe:

Teren obozu otoczony był drutem kolczastym. Piętnaście drewnianych baraków podzielonych było na izby w których umieszczono ok. 24 więźniów. Spali oni na ziemi pokrytej cienką warstwą słomy. Jednorazowo w obozie mogło przebywać od 800 do 1000 więźniów.

Obóz funkcjonował do końca grudnia 1944 r., jednak z uwagi na to, że w okresie zimowym nie można było prowadzić prac budowlanych większość więźniów przewieziono do Heiligenbeil do dalszych prac przy rozbudowie znajdującego się tam lotniska. Ostateczna likwidacja obozu nastąpiła w styczniu 1945 r., a więźniów pracujących przy różnych pracach pomocniczych. 4 dni przed wyzwoleniem Ornety (17 lutego 1945 r.) ewakuowano do Pieniężna (Melzak).

W 1981 r. Biuro Centralne w Kraju Nadrenia – Westfalia do Spraw Opracowywania Zbrodni Narodowosocjalistycznych przy Prokuraturze w Dortmundzie wszczęło postępowanie w sprawie przeciwko nieznanym członkom nieustalonej jednostki SS lub Wehrmachtu podejrzanym o ponoszenie odpowiedzialności za śmierć niemożliwej do dokładnego ustalenia liczby więźniów wychowawczego obozu pracy w Ornecie. Pomimo szeroko zakrojonej kwerendy nie udało się odszukać w archiwach niemieckich potwierdzających materiałów. Postępowanie to zatem umorzono ze względu na brak możliwości ustalenia sprawców.

Bibliografia:

Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku

Staatsanwaltschaft Dortmund

B. Koziełło – Poklewski, Walki z najeźdźcą hitlerowskim i zbrodnie na terenie województwa olsztyńskiego w latach 1939 -1945. Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939 -1945”, Warszawa 1979.

Autor: Monika Tomkiewicz