Hekatomba na osi czasu

Data zbrodni:

• październik-listopad 1939

Miejsce zbrodni: zobacz na mapie

• las Rybieniecki koło wsi Klamry obok Chełmna

Ofiary:

• polska ludność cywilna, zidentyfikowano 195 osób wśród nich  było 24 nauczycieli, 22 osóby pochodzenia żydowskiego oraz 19 księży. Z powodu wydobycia i spalenia przez Niemców zwłok w 1944 r. nie można ustalić pełnej liczby ofiar.  

Sprawcy:

• etniczni Niemcy – członkowie Selbstschutz Westpruessen działający pod nadzorem SS. Szczególną odpowiedzialność za zbrodnie w Klamrach ponoszą Wilhelm Papke dowódca Selbstschutz w Klamrach oraz jego podwładny Willi Thiess. Pierwszego z nich skazano w 1965 r. w NRD na karę dożywotniego więzienia o zaostrzonym rygorze za dopuszczenie się zbrodni przeciwko ludzkości. Za udowodnione uznano udział Papkego w jedenastu zabójstwach, w tym bezpośrednio zamordowanie dwóch Polaków i bierny udział w dziewięciu innych egzekucjach. W tym samym czasie odbył prokuratora w RFN zajmowała się sprawą Thiessa. Dysponując podobnym materiałem dowodowym nie zdecydowano się mu postawić zarzutu  bezpośredniego mordowania polskiej ludności cywilnej w 1939 r. Jego czyny nie zostały zakwalifikowane jako morderstwo, (znamiona z niskich pobudek ze szczególnym okrucieństwem) tylko jako zwykłe zabójstwo, lub pomocnictwo do zabójstwa kwalifikowanego, przestępstwa te jednak się przedawniły. Polski prokurator w 2014 r. uznał ze była to decyzja czysto polityczna, sprzeczna w materiałem dowodowym. Pozostali sprawcy uniknęli odpowiedzialności karnej. 

Okoliczności zbrodni:

Na początku okupacji dominowały pojedyncze mordy dokonywane z własnej inicjatywy przez członków Selbstschutzu na swoich polskich sąsiadach. W  październiku Bruno Strehlau, niemiecki burmistrz Klamer sporządził listy proskrypcyjne na których umieścił nazwiska Polaków przeznaczonych do eksterminacji. Od tego momentu oddolne akcje eksterminacji polskiej ludności nabierają cech zorganizowanej akcji przeprowadzanej na masową skalę. Wymierzona ona była przede wszystkim w „świadomych narodowo Polaków”. Na polecenie rady Selbstchutzu przygotowano listę z nazwiskami polskich nauczycieli. Następnie wystosowywano indywidulane pisma aby nauczyciel zgłosił się do Inspektoratu Szkolnictwa w Chełmnie na szkolenie po czym ich  uwięziono. Punktami zbiorczymi w których gromadzono polską ludność były przede wszystkim budynki dwóch szkół podstawowych nr 1 i nr 2 w Chełmnie oraz pomieszczenia aresztu sądowego. Tam ich przesłuchiwano i wywożono ciężarówkami na miejsce egzekucji do lasu w Klamrach. Członkowie komanda transportowego zajmowali się aresztowaniem więźniów i przewiezieniem ich na miejsce straceń. Przeprowadzaniem egzekucji zajmowała się grupa wykonawcza. Zabijano nie tylko strzałem z karabinu, pistoletu czy serią z karabinu maszynowego, ale także tępymi narzędziami, np. łopatami. 
 

Warte odnotowania:

W aktach uznania za zmarłego zamordowanego w Klamrach  dyrektora Komunalnej  Kasy Oszczędności Powiatu Chełmińskiego i prezesa Polskiego Związku Zachodniego w Chełmnie Mieczysława Moczyńskiego znajdziemy następującą informację. „Nieznany konwojent kopnął  Polaka o nazwisku Tylicki pracownika Urzędu Skarbowego w Chełmnie wyrzucając go z samochodu wiozącego Polaków na rozstrzelanie, mówiąc mu, że całe życie będzie mu za to wdzięczny”.

Źródła:

- Barbara Bojarska, Eksterminacja ludności polskiej w powiecie Chełmno nad Wisłą w 1939 r. „Przegląd Zachodni” 1965, nr 2, s. 128-142. 

- Tomasz Ceran,  Mordercy czy zabójcy? Wilhelm Papke, Willi Thiess i zbrodnia w Klamrach koło Chełmna w 1939 r. [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. S. Ceran, Bydgoszcz–Gdańsk 2016, s. 141.

- Jan Sziling, Dzieje Chełmna i powiatu w okresie okupacji hitlerowskiej (1939-1945) [w:] Dzieje Chełmna i jego regionu. Zarys monograficzny, red. M. Biskup, Toruń 1968, s. 313-339.

Autor: Tomasz Ceran